Si u bë e mendueshme ideja se njerëzit në thelb janë truri i tyre? Pse duhet të konsiderohet si “kredo” dhe jo si artikulim apo rrjedhojë e një “fakti shkencor” të vërtetuar? Përmes çfarë nocionesh e praktikash është e shprehur kjo, në një shumëllojshmëri të gjerë fushash në shumë shoqëri bashkëkohore? A i formon me të vërtetë jetët e njerëzve dhe nëse po, si dhe deri në çfarë mase? Këto janë pyetjet themelore që ky libër synon t’i eksplorojë.

Nuk është lajm i ri se që nga “Dekada e Trurit” e viteve ’90 truri është bërë fokusi kryesor i vëmendjes. Duke filluar nga dekada që pasoi, ai fokus u bë vetë objekt i një interesi të konsiderueshëm për studiues të shkencave humane si antropologji, studime mbi aftësitë e kufizuara, histori dhe sociologji, të cilat janë thelluar në aspekte të asaj që është quajtur “kthesa neurale,” “neuro-kthesa,” ose “kthesa neuro-shkencore.” Ndonëse këto etiketa ndonjëherë u referohen zhvillimeve akademike brenda vetë shkencave humane (për shembull, shfaqja e neuro-antropologjisë, neuro-arsimimit, neuro-ligjit, neuro-teologjisë dhe të tjera), ato kanë të bëjnë me një fenomen më të përhapur. Kërkimet neuro-shkencore kanë tërhequr fonde të bollshme në Amerikën Veriore dhe Evropë;  Organizata Botërore e Shëndetësisë i konsideron kushtet neurologjike si një ndër kërcënimet më të mëdha për shëndetin publik; dhe ndonëse ende flet për “shëndet mendor,” drejtorë të njëpasnjëshëm të Institutit Kombëtar te Shëndetit Mendor të SHBA-ve, organizatës më të madhe shkencore në botë në këtë fushë, kanë këmbëngulur që çrregullimet mendore duhet të kuptohen dhe të trajtohen si çrregullime të trurit. Përtej kërkimeve dhe klinikës, truri dhe informacionet neuroshkencore përbëjnë thelbin e një universi të gjerë që varion nga ndërmarrjet jashtëzakonisht komerciale deri te spekulimet madhështore metafizike. Brenda atij universi, shumëzimi i padisiplinuar dhe shpesh herë abuzimi komik i parashtesës neuro– janë si sinjalet e vogla që konfirmojnë ekzistencën e një dukurie në shkallë të madhe.^[1]

Ndër vite, gjatë prezantimit, individualisht ose së bashku, të temave që e përbëjnë këtë libër, ne jemi lavdëruar që ishim kritikë të “kthesës neuro” sa u përket çështjeve të personalitetit, kulturës dhe shoqërisë, pothuajse aq sa jemi akuzuar se jemi “kundër” shkencave nervore ose metodave të neuroimazhimit, se i refuzojmë ndërveprimet e frytshme ndërmjet shkencave të trurit dhe shkencave humane, ose se e ekzagjerojmë ndikimin e neuro-s në shoqërinë bashkëkohore. (“Neuro” nuk është reifikim^[2] i asgjëje, por vetëm një mënyrë koncize e përcaktimit të universit që diskutohet në këtë libër). Meqenëse rrezikojmë të jemi sërish në të njëjtën pozitë, le të përpiqemi të jemi të qartë që në fillim.

Përtej konsiderimeve mbi vlerën e brendshme të diturisë, si mund të jetë dikush “kundër” shkencave dhe metodave që tregojnë se një numër i madh personash të diagnostikuar me gjendje vegjetative mund të kenë vetëdije minimale? Ose të jenë kundër kërkimeve që mund të kontribuojnë për ta kuptuar dhe trajtuar demencën, ose që forcojnë në mënyrë thelbësore atë që e dimë për pasojat dramatike zhvillimore të privimit? Përkundrazi, ne jemi në favor të tyre. Por padyshim që ne  mund të përshkruhemi si kundërshtarë të disa prej pohimeve më ekstravagante dhe disa prej zbatimeve më të pamatura të neuro-s. Ne nuk mund të bindemi se bukuria është e përkufizueshme si një cilësi në objekte që lidhet me aktivitetin në korteksin medial orbitofrontal —ose që një përkufizim i tillë mund të shërbejë si bazë për vlerësimin e veprave individuale të artit ose për të shpjeguar eksperiencën estetike. As nuk mendojmë që qasjet neuro-biologjike, qofshin të frymëzuara nga bindjet apo oportunizmi, janë gjithmonë të përshtatshme apo edhe relevante për të shpjeguar dukuri komplekse njerëzore. Në thelb, ne nuk e konsiderojmë neuron si diçka që “vjen natyrshëm,” dhe vëmë në dyshim shumicën e interpretimeve të zakonshme sipas të cilave Mendja është ajo që bën truri.

Ky qëndrim u forcua gjatë rrjedhës së hulumtimit tonë dhe e informon pikëpamjen tonë. Që nga fillimi i viteve 2000, historianë dhe shkencëtarë shoqërorë nga disiplina të ndryshme kanë bërë punë të konsiderueshme ku kanë trajtuar ngritjen, format, dhe funksionimin e neuro-s në kulturën bashkëkohore. Ne kemi përfituar prej saj, por ne nuk merremi me historinë dhe sociologjinë e neuroshkencave, nuk shpalosim dinamikat e “qeveritarizmit biopolitik” si të tillë, e as nuk i zbërthejmë mënyrat e shumta në të cilat neuro-ja mund të përfaqësojë idealet teknokratike ose të pajtohet me “urdhërat neoliberale të zgjedhjes, fleksibilitetit, kujdesit për veten dhe përgjegjësisë personale” (Crombie dhe Williams 2011, 217; shih gjithashtu Cooter 2014, Maassen dhe Sutter 2007, Pitts-Taylor 2010). Përkundrazi, ne shqyrtojmë rrënjet e nocionit se njerëzit, si persona, në parim mund të reduktohen thjesht si truri i tyre si dhe disa nga format kryesore konceptuale dhe praktike, zhvillimet, dhe implikimet  e këtij nocioni (terma të ndërlidhura, si p.sh. neurokultura dhe subjekti cerebral, do të shfaqen dhe shpjegohen më vonë). Edhe pse ne nuk i eksplorojmë në mënyrë eksplicite pasojat e mundshme biopolitike të neuroshkencave ose të “bumit të shkencave të jetës” në teorinë politike (Meloni 2012), ky libër është “politik” në kuptimin e përgjithshëm që trajton, në mënyrë selektive por konsistente, procese që prekin jetët e njerëzve, konstituimin e subjektiviteteve, dhe shpërndarjen e pushtetit brenda shoqërive. Dimensioni i tij gjithëpërfshirës politik ka të bëjë me mënyrat në të cilat neuro-ja përfshihet në “qeverisjen e të gjallëve,” informon ndërhyrjet në jetët e njerëzve, dhe merr pjesë në proceset e subjektivimit (Rose dhe Abi-Rached 2014). Ky dimension përshkon të gjitha kontekstet që i shqyrtojmë këtu dhe përmban brenda vetes procese të tjera lokale dhe globale që përfshijnë ndërveprimet e njohurive, interesave, dhe vlerave, si rritja e lëvizjes globale të shëndetit mendor ose ndikimi i kompanive farmaceutike në formësimin e kujdesit shëndetësor.

Fokusi ynë këtu është  historia dhe format e një kredoje moderne. Megjithatë, sa mund të jemi “neutralë” në hulumtimin e tyre? Të rindërtosh gjenealogjinë e kthesave nervore të fundit të shekullit të njëzetë dhe të pëvijosh topografinë e neuro-s jo vetëm që hapë rrugën për t’i vlerësuar ato në mënyrë kritike: por edhe e bën kritikën pjesë qenësore të projektit. Kur përdorim termin “gjenealogji” ne nuk synojmë të jemi sistematikë me të por thjesht të sinjalizojmë afinitetin tonë me punën e Michael Foucault-së dhe në veçanti me idenë e tij për gjeneaologjinë si një “histori e së tashmes”—si një formë analize dhe narrative që fillon me një diagnozë dhe pyetje për një situate aktuale dhe supozon se “të shkruash një histori të së tashmes do të thotë të shkruash një histori në të tashmen; të shkruash, duke qenë i vetëdijshëm për veten, në një fushë të marrëdhënieve të pushtetit dhe luftës politike” (Roth 1981, 43; shih gjithashtu Garland 2014).

Historiani mjekësor Roger Cooter (2014, 147) me të drejtë vë në dukje se “kthesa neuro pengon vullnetin dhe mundësinë për kritikën ndaj saj”; disa autorë ekspolorojnë shumëllojshmëritë e “neuro-skepticizmit” nga një këndvështrim epistemologjik (Forest 2014), polemizojnë kundër “neuro-entuziazmit” të “neuro-profetëve” bashkëkohorë (Hasler 2013), ose luftojnë “diktaturën e trurit” dhe shypjen e “fundamentalizmit cerebral” (Strasser 2014, 49). Ne kemi përfituar nga puna e tyre duke u përpjekur të përballemi me sfidën e neutralitetit, jo në mënyren e shqetësuar të përbuzësve të neuro-mitologjisë, neuro-plehrave, neuro-manisë ose neuro-çmendurisë por duke zbuluar supozimet e nënkuptuara dhe logjikën e brendshme të neuro-s dhe aplikimeve të saj.^[3] Në disa raste, ne tregojmë se perandori është lakuriq. Megjithatë, ky është vetëm një aspekt i projektit tonë, dhe ndoshta jo më i rëndësishmi. Siç theksojnë me të drejtë Jan de Vos dhe Ed Pluth (2016, 2), thjesht ta refuzosh pohimin se “ne jemi trutë tanë” neglizhon “faktin vendimtar që ne tashmë jemi bërë njerëz-truri, jashtëzakonisht të vetëdijshëm se ne jemi truri ynë.” Në vend që ta mohojmë atë, ne e marrim ideologjinë e neuro-s si një realitet shoqëror, kulturor, edhe psikologjik.

 Ne i studiojmë në mënyrë kritike format e ndryshme të subjektivimit të bazuar në tru, por, ndryshe nga qortimi se “ne ekzagjerojmë,” ne mbetemi të vetëdijshëm se pikëpamja neurocentrike mbi njeriun, ndonëse e fuqishme dhe e përhapur, nuk është as hegjemonike e as monolit dhe u shërben interesave dhe vlerave të ndryshme dhe ndonjëherë të kundërta. Ne argumentojmë se kjo pikëpamje në fund të fundit nuk varet nga njohuritë shkencore mbi trurin. Pavarësisht kësaj, edhe nëse neuro-s i mungon ndikimi rrënjësisht transformues që shpesh i atribuohet, nga fillimi i shekullit njëzetenjë kishte marrë formë në një gamë të madhe produktesh dhe iniciativash, nga broshurat amatore të vetëndihmës deri te Projekti i Trurit Njerëzor me kosto një miliardë euro dhe BRAIN Initiative me kosto 3 miliardë dollarë, të dyja lansuara në vitin 2013.^[4]

Një tipar qendror i një game të tillë është se, në vend që të ndërtojë një hierarki ku “shkencorja” thjesht e frymëzon “populloren,” ajo konfiguron një lloj shiriti të pafund ku format e dijes dhe praktikës qarkullojnë në të gjitha drejtimet, ndonjëherë duke u përplasur, por zakonisht duke nxitur dhe ushqyer njëra-tjetren.^[5] Në fillim të shekullit njëzetenjë, ato procese i përkasin një kornize ku, siç ilustrojnë projektet e sapopërmendura, neuroshkenca është shndërruar në “shkencë të madhe” dhe gjithnjë e më shumë në një shkencë të “të dhënave të mëdha” (shih, për shembull, Cunningham dhe Yu 2014) që madje edhe e ka hapur veten për bashkëpunim kolektiv [crowd sourcing] dhe pjesëmarrje të qytetarëve.^[6]

Për më tepër, neuroshkenca, si një disiplinë klinike dhe laboratorike, është bërë kryesisht ndërkombëtare.^[7] E dominuar nga Shtetet e Bashkuara në mes të Luftës së Dytë Botërore dhe viteve të 1990-ta, ajo u zgjerua në mënyrë të konsiderueshme në Europë, Austriali, Kanada, Brazil, dhe në disa vende Aziatike (Japoni, dhe më pas në Kinë në fund të shekullit njëzetenjë). Ky zhvillim, i cili mund të matet përmes publikimeve në revista ndërkombëtare me rishikim kolegial [peer review] (Abi-Rached, Rose, dhe Mogoutov 2010), gjithashtu mund të vërehet, edhe pse nuk është vërtetuar zyrtarisht, në nivelin e studimeve neuroshkencore të temave të “shkencave humane,” popullarizimit të shkencave, dhe aplikimeve të drejtpërdrejta komerciale (si p.sh. industria e vetë-ndihmës). Të gjitha këto mund të gjenden jo vetëm tek lojtarët kryesorë por edhe në vende aq të largëta si Argjentina dhe Tajvani, me shumë të tjera në mes.

Vetë kjo gamë—konceptuale, praktike, metodologjike, gjeografike—kërkon që ne të specifikojmë, pa zhargon, atë që nënkuptojmë kur flasim për “neurokulturat” ose kur i referohemi disi globalisht neuro-s. Padyshim, regjistrimet një-qelizore te kafshët nuk janë e njëjta gjë si studimet e neuro-imazhimit që përqendrohen te dallimet kulturore ose përvojat fetare, dhe një institut “i neurobikut” [i dedikuar për ushtrimet e trurit] nuk përfaqëson të njëjtin lloj entiteti si një konglomerat ndërkombëtar i laboratorëve të mëdhenj neuroshkencorë. Megjithatë ato ndajnë (të paktën në shumë nga praktikat e tyre, si dhe në mënyrat se si preuzantojnë veten dhe fushatat e tyre promovuese) bindjen se në thelb ne jemi truri ynë. Kjo rritë porozitetin ekstrem të kufijve të tyre. Neuro-ja përfshin kultura shkencore dhe joshkencore të përshkuara, por jo ekskluzivisht të sunduara, nga një bindje e tillë, dhe kjo influencë pastaj mund të shprehet në shumë mënyra, nga prozelitizmi deri tek format tentative të bindjes. Në kontinentin e neurokulturave, zonat lokale mund të shqyrtohen me kujdes, por nuk është e mundur të demarkohen në përgjithësi tokat e “djemve të mirë” që punojnë në shkencat bazike dhe territoret e “të këqijve” që padrejtësisht tregtojnë me pompozitet dhe shpresë. Të gjithë ata qëndrojnë së bashku brenda të njëjtit sistem dhe janë bashkëpërgjegjës për pasojat e pohimeve të tyre. Në këtë aspekt nuk ka asnjë ndryshim midis sharlatanit të “palestrës së trurit” dhe këshilltarit të Iniciativës TRURI i cili pretendon se kur njerëzimi e kupton plotësisht trurin e vet atëherë do ta kuptojë veten nga brenda, dhe se zhvillime të tilla do ta revolucionarizojnë kulturën dhe do të krijojnë “një humanizëm të ri.”^[8]

Në vitin 2011, ne skicuam një “spektër neurokulturor” dhe iu referuam botës së neurokulturave si një “univers në zgjerim” (Vidal dhe Ortega 2011). Zgjerimi vazhdon dhe kjo do të thotë që ne, edhe pse kemi variuar gjerësisht, nuk kemi shpenzuar të njëjtën kohë në çdo vend dhe kemi qenë domosdoshmërisht selektivë në udhëtimin tonë. Ne fokusohemi në pikëpamjen mbi njeriun si subjekt cerebral siç u zhvillua dhe u mishërua në përpjekjet për të udhëzuar sjelljen njerëzore dhe për të shpjeguar manifestimet e saj më komplekse. Ne i shqyrtojmë format e saj të ndryshme, plotësisht të vetëdijshëm se asnjë formë nuk shprehet apo mbahet nga secili individ i përfshirë, dhe se, siç theksojnë Nikolas Rose dhe Joelle Abi-Rached (2013, 223), neuro nuk e ka zhvendosur vetëkuptimin tonë si njerëz me botëra të brendshme mendore që janë të lidhura në mënyrë shkakësore me sjelljet tona.

Prapë në lidhje me natyrën në dukje globale të neuro-s, duhet të pranohet se ajo, si një group konceptesh dhe besimesh të miratuara konkretisht, nuk ekziston gjithkund, edhe nëse është zgjeruar vazhdimisht dhe që depërtimi i saj në mbarë botën mund të pritet të vazhdojë. Por aty ku ekziston, në kontrast me psi-në [shkencat që studiojnë psikën], ajo shfaq homogjenitet të jashtëzakonshëm. Psikanaliza është një shembull i qartë. Ndërsa u bë ndërkombëtare, ajo u diversifikua dhe zhvilloi forma dukshëm idiosinkratike brenda konteksteve të ndryshme kombëtare. Përtej disa koncepteve themelore të përbashkëta, të cilat gjithashtu mund të marrin ngjyrë lokale, psikanaliza nuk është e njëjta në Paris, Nju Jork ose Buenos Aires, dhe as brenda atyre qyteteve (Damousi dhe Plotkin 2009). Neuro-ja është. Jo vetëm që ajo, si shkencat tjera, ndan globalisht një sërë supozimesh, konceptesh dhe metodash, por gjithkund nxjerrë vlerë epistemike dhe shoqërore nga gjoja vërtetimi i fenomeneve që janë të mirë-dokumentuara brenda shkencave humane dhe kthimi i tyre në diçka më reale ose objektivisht të njohur. Megjithatë, duket qartë se neuroimazhimi nuk është i nevojshëm që ne të kuptojmë se meditimi mund të ketë efekte të dobishme ( do të kthehemi më vonë tek kjo), të mësojmë se ngjarjet magjike në Harry Potter mund të befasojnë dhe të japin kënaqësi (Hsu et al. 2015), ose të shpjegojmë “Paradoksin Pepsi.”^[9] Kjo është arsyeja pse shumë artikuj dhe ligjërata që pretendojnë të ofrojnë shpjegime neuroshkencore për fenomene psikologjike nuk bëjnë asgjë më shumë sesa të paraqesin të dhëna të sjelljes krah-për-krah informacioneve të pakta neuroshkencore—ose thjesht shoqërojnë përshkrimet e proceseve psi me pohimin se ato e përfshijnë trurin. Marketing i zgjuar, por paketim mashtrues.  

Territore të Udhëtuara

Me Qenë Tru eksploron territore të veçanta ku mund të vëzhgohen proceset e neuro-s dhe të “cerebralizimit,” të zgjedhura me qëllim që të sigurohet diversiteti dhe shtrirja. Kapitulli i parë ofron një pikëpamje historike, afatgjatë. Ai propozon të gjurmojë rrënjët e thella të subjektit cerebral (një nocion që ne e diskutojmë në detaje) në fund të shekullit të shtatëmbëdhjetë dhe veçanërisht në debate rreth vendndodhjes së shpirtit, teorisë korpuskulare të materies, dhe filozofisë së identitetit personal të John Lock. Në vazhdën e Locke, i cili përkufizoi identitetin personal si një vazhdimësi të ndërgjegjes dhe kujtesës, autorët e shekullit të tetëmbëdhjetë filluan të pohojnë se truri është e vetmja pjesë e trupit që na nevojitet për të qenë vetvetja. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, kjo formë e esencializmit determinist kontribuoi në nxitjen e studimit të strukturës dhe funksionit të trurit, të cilat nga ana e tyre konfirmuan lidhjen tru dhe person [brain-personhood nexus]. Që atëherë, njohuritë dhe përfaqësimet neuroshkencore, nga frenologjia te neuroimazhimi funksional, kanë përbërë një mbështetje të fuqishme për pikëpamje urdhëruese mbi individin dhe shoqërinë. Një vazhdimësi themelore ideologjike qëndron në themel të përparimeve teknike, konceptuale, dhe empirike në kërkimet dhe praktikat neuroshkencore.

“Neuroascesis,” siç e quajmë ne biznesin që shet programe të vet-disiplinës cerebrale, është një shembull i tillë. Nga njëra anë, ai mbështetet te truri dhe neuroshkenca si baza për recetat e tij të vetë-ndihmës për të përmirësuar kujtesën dhe arsyetimin; për të luftuar depresionin, ankthin, dhe kompulsionet; për të përmirësuar performancën seksuale; për të arritur lumturinë; madje edhe për të krijuar një kontakt të drejtpërdrejtë me Zotin. Nga ana tjetër, nën sipërfaqen e neuro-s shtrihen besime, madje edhe udhëzime konkrete, që mund të gjurmohen në manualet e higjienës së shekullit të nëntëmbëdhjetë. Fjalori i fitnesit është zhvendosur nga trupi në tru dhe temave e rekomandimeve tradicionale të vetë-ndihmës i është dhënë një shkëlqim neuroshkencor.

Kapitulli i dytë shqyrton shfaqjen e fushave, që nga vitet 1990, emrat e të cilave shpesh kombinojnë prapashtesën neuro me emrin e një prej shkencave humane dhe shoqërore, nga antropologjia dhe historia e artit te arsimi, ligji dhe teologjia. Këto “disiplina të neuro-s”  (nënspecialitete të vogla por të zëshme brenda fushave të tyre amë) riformulojnë shkencat humane dhe lëndët e tyre përkatëse në bazë të njohurisë për trurin. Të nxitura nga disponueshmëria e teknologjive të imazhimit, ato kërkojnë korrelacione nervore të sjelljes dhe proceseve mendore. Studimet e imazhit të trurit, fillimisht të preokupuara kryesisht me studimin e funksioneve shqisore dhe motorike, që nga fillimi i viteve 1990 janë marrë gjithnjë e më shumë me tema të implikimeve të mundshme etike, ligjore, dhe shoqërore, siç janë qëndrimet, bashkëpunimi dhe konkurrenca, dhuna, preferencat politike ose përvoja fetare. Bashkë me to janë zhvilluar edhe ndërmarrjet tregtare si neuromarketingu. Mediat, edhe ato popullore edhe të specializuarat, i kanë dhënë shumë hapësirë këtyre fushave të reja, duke nënvizuar kështu sa shpejt përhapet njohuria neuroshkencore përtej kufijve të hulumtimit të trurit drejt fushave të ndryshme të jetës dhe kulturës në tërësi. Ne ofrojmë një përmbledhje të këtyre fushave, si dhe një ekzaminim më të fokusuar të neuroestetikës dhe “neurodisiplinës” së kulturës.

Megjithëse këto fusha të reja vazhdimisht paraqiten si një mënyrë për të zgjidhur gjëegjëza shekullore dhe për të ofruar zgjidhje për krizat e supozuara në shkencat humane, ato aplikojnë metoda që janë thelbësisht joadekuate për objektet dhe dukuritë që pretendojnë t’i trajtojnë.

Kapitulli i tretë eksploron një fushë me ndikim të madh shoqëror: cerebralizimin e shqetësimit psikologjik. Revolucioni psiko-farmakologjik ndodhi në vitet 1950. Më vonë, biologjizimi nozologjik^[10] i çrregullimeve mendore mori një shtyrje vendimtare kur DSM III (1980), botimi i tretë i Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore të Shoqatës Amerikane të Psikiatrisë, që ka pasur ndikim të madh, hapi rrugën për ripërshkrimin e çrregullimeve si skizofrenia, autizmi dhe depresioni përmes termave neurologjikë. Sjelljet që më parë konsideroheshin thjesht të sikletshme, si për shembull ndrojtja, ose ato që konsiderohej se kanë një komponent të madh shoqëror, si alkoolizmi apo obeziteti, janë bërë gjendje neurologjike. Ne ofrojmë një pasqyrë të një situate të tillë si dhe një ekzaminim më të detajuar të cerebralizimit të depresionit, një fenomen veçanërisht kompleks kulturor dhe biopolitik. Ne gjithashtu do të shqyrtojmë pasojat e tendencës cerebralizuese për konstituimin e “formave të jetesës”. Megjithëse psikiatria biologjike është kritikuar si çnjerëzore, ajo gjithashtu ka ndihmuar pacientët dhe familjet të çlirohen nga faji dhe stigma. Për aq sa problemi qëndron brenda trurit, individi nuk mban asnjë faj; edhe pse organik, çrregullimi jashtëzohet në relacion me identitetin e personit. Ky shfajësim frymëzoi dhe mbështeti një lëvizje të “neurodiversitetit” të udhëhequr nga autikë me funksionim të lartë të cilët besojnë se gjendja e tyre nuk është një sëmundje për t’u trajtuar dhe, nëse është e mundur, për t’u kuruar, por një specifikë njerëzore që duhet respektuar sikurse format e tjera të dallimit (seksual, racor, e kështu me radhë). Mirëpo, nuk ka konsensus mbi cerebralizimin e shqetësimit psikologjik, i cili luftohet në një fushë të karakterizuar nga tensione të forta dhe konflikte të interesave.

Kapitulli i fundit kalon te format e neuro-s në kulturën popullore. Filmi dhe letërsia në shumë mënyra e kanë përsëritur lidhjen mes identitetit personal, të pasurit trup dhe të qenit tru, dhe kanë qenë hapësira të rëndësishme për shtjellimin dhe vënien në pikëpyetje të konceptit të njeriut si subjekt cerebral. Vepra të shumta mund të identifikohen si “filma truri” dhe “romane truri”: shumica e filmave mbi Frankenshtajnin që nga vitet 1940; produksione me buxhet të limituar [B-series] nga fundi i viteve 1950 deri në fillim të viteve 1970, në të cilat vetë trutë janë protagonistët; romane fantashkencë të së njëjtës periudhë, të cilat vënë në skenë dhe shfrytëzojnë konceptet e transplantimit të trurit ose trutë në tinarë [brain in a vat]. Megjithëse do t’u japim hapësirë ​​këtyre nënzhanreve të veçantë letrarë dhe filmikë, fokusi ynë do të jetë te romanet dhe filmat e mëvonshëm. Ne do të privilegjojmë veprat që eksplorojnë aspekte ekzistenciale, ndërpersonale, psikologjike, etike dhe shkencore të marrëdhënieve midis të pasurit një tru dhe të qenit person, jo dhe aq përmes strukturës bazë të fabulave të tyre ose shfaqjes së drejtpërdrejtë të trurit fizik sesa përmes veçorive stilistike dhe formale. Në të dyja fushat, ne demonstrojmë se edhe produksionet që fillojnë duke trajtuar njerëzit si subjekte cerebrale përfundojnë duke kundërshtuar reduksionizmin e trurit dhe se një ambivalencë e tillë konstitutive është simbolikë e statusit të subjektit cerebral në botën moderne dhe bashkëkohore.

Një Argument i Trefishtë

Një argument i trefishtë është përthyer gjatë gjithë ketij libri dhe synon të ofrojë një perspektivë të integruar. Disiplina dhe diskurse të ndryshme presupozojnë që mendja ose vetvetja mund të reduktohet, në shkallë të ndryshme, në gjendje të trurit; ato supozojnë se mendja, së bashku me produktet e veprimit njerëzor, është ajo që bën truri dhe se ne jemi esencialisht (megjithëse jo ekskluzivisht) truri ynë. Fillimisht ne argumentojmë se një identifikim i tillë as nuk rezultoi nga përparimet neuroshkencore dhe as nuk varet nga njohuritë për trurin por u mundësua nga zhvillimet e hershme moderne shkencore dhe filozofike që influencuan nocionet e personalitetit dhe identitetit personal. Më pas ne vëmë në pah se konkluzioni i pikës së parë historike dhe historiografike është se megjithëse hulumtimet e mëvonshme neuroshkencore e përforcuan “cerebralizimin” e personalitetit, ato nuk e vërtetuan atë as konceptualisht dhe as empirikisht, pavarësisht pretendimeve për të kundërtën. Përkundrazi, një cerebralizim i tillë është një supozim themelor që dikton mënyrën se si bëhen kërkimet dhe interpretohen rezultatet e tyre, përgjithësisht shumë përtej çdo gjëje të lejuar në mënyrë legjitime nga parametrat eksperimentale dhe të dhënat e gjeneruara. Në fund, pavarësisht retorikës së tij të fuqishme, cerebralizimi i personalitetit nuk është as i nevojshëm e as i pashmangshëm por megjithatë ai vepron si një ind lidhor që mbështetë dhe lidhë materiale të ndryshme, ashtu si i njëjti themel shtrihet në thellësi të ndryshueshme dhe me dendësi që variojnë nën peizazhe të ndryshme.

Një trajektore nëpër peizazhe të tilla paraqet shumë sfida në nivele të ndryshme. Dy nga më të mundimshmet kanë të bëjnë me rrezikun e të qenit të vjetëruar dhe mundësinë e ruajtjes së distancës. Në njëren anë, korpusi i materialeve përkatëse, jo vetëm nga laboratorët eksperimentalë dhe mjetet e neuroimazhimit, por edhe nga media, interneti, bizneset dhe departamentet e ndryshme të shkencave humane, rritet vazhdimisht dhe me një ritëm të pakrahasueshëm. Cikli i botimit i tillë që çdo libër ose artikull që analizon një temë kaq aktuale sa neuro-ja, rrezikon të jetë pjesërisht i vjetëruar në kohën kur bëhet i disponueshëm për publikun. Ky nuk është thjesht një problem praktik i parëndësishëm: ai potencialisht vë në dyshim analizat dhe konkluzionet e autorit. A nuk do t’i zhvlerësojë shpejt “përparimi i vrullshëmi shkencës”? Sigurisht që këtë do ta thonin shumë mbështetës të neuro-s, por duke e bërë këtë, ata kryesisht do të përsërisnin strategjinë e zakonshme të justifikimit të së tashmes duke u thirrur në një të ardhme të imagjinuar e të shpresuar. Në anën tjetër, megjithëse edhe ideologjitë më të çuditshme të së shkuarës janë objekte interesante për t’u shqyrtuar dhe kontekstualizuar, e tashmja na prekë ndryshe dhe na nxitë të përfshihemi. Kur kuptohet sipas termave të veta, asgjë (ose, pothuajse asgjë) në të kaluaren nuk duket absurde, e zbrazët, ose e pakuptimtë. Por anakronizmi nuk është rrezik për gjykimet mbi të tashmen, dhe shumë çështje neurokulturore kërkojnë gjykime të tilla. E tillë është gjendja e vështirë e punës mbi fenomene bashkëkohore që kanë efekte reale në jetën e njerëzve, dhe (siç treguam më sipur kur e permendëm Foucault) ne e kemi konsideruar më produktive ta pranojmë sesa ta mohojmë këtë.

Shkurt, Me Qenë Tru, i qaset neuro-s si një “burim kulturor.”^[11] Këtë e bën në dy mënyra. Në njërën anë, neuro-ja funksionin si një pikë hyrëse në historinë, kushtet, dhe format e modernitetit dhe, si rrjedhojë, si një burim për ne si studiues. Çmimi që duhet paguar si pasojë është se ata që punojnë në mënyrë kritike mbi universin që ne këtu e karakterizojmë si të neurokulturave, kontribuojnë në mënyrë të pashmangshme në funksionimin e tij dhe ndoshta edhe në përjetësimin e tij. Në anën tjetër, dhe  më e rëndësishmja, neuro është një burim kulturor në të njëjtin kuptim që mund të jetë evolucionizmi. Ndërsa detajet dhe specifikat e rezultateve neuroshkencore mjegullohen dhe transformohen kur ato shpërndahen jashtë laboratorëve, ato ofrojnë imazhe të gjalla përshkruese dhe interpretuese të botës si dhe harta rrugore dhe thirrje për të vepruar në të tashmen dhe të ardhmen, duke përfshirë për ata që janë të involvuar në kërkime neuroshkencore. Kështu neuro-ja përfundon duke i shërbyer një shumëllojshmërie interesash në kontekste të sunduara më shumë nga konsideratat ekonomike ose politike (në kuptimin më të gjerë të këtyre termave) sesa nga idealet e logjikës, verifikueshmërisë dhe objektivitetit që—të paktën në një këndvështrim abstrakt të shkencës- qeverisin prodhimin e dijes. Por sigurisht se të dy sferat nuk janë krejtësisht të ndryshme: ekonomia dhe politika përshkojnë shkencën po aq sa një sens i caktuar logjike dhe objektiviteti mund të ndiqet jashtë shkencës. Sfera e gjerë e “personales” ka rëndësi vendimtare në konstituimin, autoritetin dhe statusin e njohurisë teknoshkencore të modernitetit të vonë (Shapin 2008).

Ne shumë shpesh kemi dëgjuar se truri është objekti më kompleks në univers dhe se gjëja më e rëndësishme që kemi mësuar në lidhje me atë organ është se sa pak dimë për të. Përtej shërbimit të mirë të interesave profesionale, kombinimi i motos Delfike “Njih veten” me atë Sokratike “Krejt çka unë di është se nuk di asgjë” ka bindur shumë njerëz se bota nuk është plotësisht e çmagjepsur dhe i ka detyruar ata t’i bashkohen korit. Në fund të fundit, dhe përtej çështjeve të ngushta që ne i trajtojmë këtu, ideologjia që na thotë se në thelb ne jemi truri ynë pretendon të japë përgjigje për një sërë pyetjesh të përhershme rreth natyrës njerëzore dhe fatit njerëzor. Ne mund t’i kundërshtojmë këto përgjigje, por nuk kemi nevojë të vendosim normativisht nëse ato janë të sakta apo të gabuara, sepse gjëja kryesore rreth tyre është se, siç ka thënë William James për Zotin në përmbyllje të librit Llojllojshmëritë e Përvojës Fetare, ato janë reale meqë prodhojnë efekte reale.

^[1] Mbi përdorimin dhe abuzimin e parashtesës neuro-, shih për shembull Muzur dhe Rinçiq (2013).

^[2] Kthimi i diçkaje abstrakte në konkrete. Sendëzim.

^[3] Për më tepër, ndryshe nga një kritik siç është filozofi gjerman Markus Gabriel (2015), ne kemi marrë parasysh dhe kemi hyrë në dialog me një grup shumë të madh kërkimesh që kanë të bëjnë me fenomenin e “neurocentrizmit” (një term që Gabrieli jep përshtypjen se e ka shpikur vetë).

^[4] BRAIN qëndron për “Kërkime mbi trurin përmes avancimit inovativ Neuroteknologjikë.” (“Brain Research through Advancing Innovative Neurotechnologies.”)

^[5] Ekstremet e kësaj fjongoje prekin njëra tjetren. Në vitin 2014, tensione lidhur me Projekti i trurit të njeriut (HBP) u bën publike pasi që disa qindra shkencëtarë publikuan një letër proteste. Ndërsa problemet thelbësore kishin të bëjn me qeverisjen dhe transparencën, si dhe vendin e neuroshkencës kognitive dhe sistemore brenda HBP-së, neuroshkencëtarë të shumtë që në fillim kishin vënë në dyshim logjiken e saj themelore shkencore, madje edhe gjuha e nënshtruar e Raportit të Ndërmjetësimit i bën jehonë shumë prej atyre që besojnë se HBP-ja është shitur me pretendime joreale dhe premtime të mbivlerësuara (Marquardt 2015).

^[6] Shih për shembull EyeWire, “një projekt i shkencës qytetare që synon të hartojë lidhjet nervore të retinës”, i lançuar nisur nga një profesor i neuroshkencës kompjuterike në MIT: http://scistarter.com/projekt/566-Eyewire.

^[7] Njëjësi “neuroshkencë” është praktik, por maskon heterogjenitetin e qasjeve, metodave dhe koncepteve e  përdorura për t’u marrë në mënyrë empirike me trurin (në këtë pikë shih për shembull Abi- Rached 2008).

^[8] “Cuando entendamos el cerebro, la humanidad se entenderá a sí misma por dentro por primera vez. No me extrañaría que esto revolucione la cultura y cambie muchísimas cosas como la educación, el sistema legal o la economía. Será un nuevo humanismo” (Yuste 2015).

^[9] “Paradoksi i Pepsit” i referohet faktit që njerëzit shfaqin një preferencë të konsistente për Coca-Cola (në krahasim me Pepsi) kur kanë informacion mbi markën (si për shembull, në supermarkete), por jo në mungesë të një informacioni të tillë (si për shembull, në testet e verbëra të shijes). Studimet e neuroimazhimit të këtij fenomeni tregojnë një përgjigje konsistente nervore në korteksin ventromediaë prefrontal të ndërlidhur me preferencat e sjelljes së subjekteve (McClure et al. 2004) dhe se dëmtimi në atë zonë të trurit shfuqizon paradoksin (Koenigs dhe Tranel 2008). Kur vjen te puna të dish se markimi bën një ndryshim në preferencën e konsumatorit, rezultatet e neuroimazhit janë të panevojshme. Gjithashtu, ka qenë e lehtë të shkosh përtej korrelacioneve nervore të zbuluara nga këto studime magjepsëse për të pretenduar, në mënyrë të pahijshme, që ato tregojnë “pse” njerëzit zgjedhin Coca-Cola-n para Pepsi-t (p.sh., Mlodinow 2012).

^[10] Nozologjia është dega e mjekësisë që merret me klasifikimin e sëmundjeve (shën. i përkthyeses)

^[11] Ne kemi marrë frymëzim nga diskutimi i Nicolai Krementsov për biologjinë si një burim kulturor në librin e tij mbi kërkimin e pavdekësisë në shkencat bolshevike (Krementsov 2014, 187–193).