Çfarë do të thotë të jesh i shëndetshëm a i sëmurë? Me këtë pyetje nisi edhe puna drejt konceptimit të një numri të ri të Britmit mbi Sëmundjen. Kjo pashmangshëm na orientoi drejt historisë së këtyre koncepteve, pra transformimit në të kuptuarit e shëndetit e sëmundjes nëpër kohë. Pyetje e kërkim që shtrihet përtej sociologjisë, mjekësisë a fenomenologjisë. Shpalosja e historisë së këtyre konceptimeve, e transformimit në të kuptuarit e shëndetit e sëmundjes përgjatë historisë e historisë së mendimit, na përballë me fluiditetin e lëvizjen e normës, shëndetit e sëmundjes, jo vetëm si histori e koncepteve por edhe si rrugëtim i njeriut me trupin e botën, e përfundimisht edhe si rrugëtim i gjetjes së ilaçit për sëmundjet e njeriut e sëmundjet e botës.
“Shëndeti është jeta e jetuar nën heshtjen e organeve”- thoshte George Canguilhem, filozof i shkencës, teksa citon Rene Leriche-në për të na e kujtuar që për një kohë të gjatë shëndetin e kuptuam si mungesë të sëmundjes, pra normalen si mungesë të patologjikes. Për të vazhduar drejt një periudhe ku organizmin e kuptuam si makinë, nën ndikimin e idesë mekanistike të Dekartit, për të kaluar tek Nietzsche që nuk ndoqi një qasje lineare për sëmundjen e shëndetin, por shpalosi një shëndet tjetër brenda vet sëmundjes, e deri në ditët e sotme, të shndërrimit të shëndetit në interes e preokupim publik e politik.
Nëse ekzistojmë në botë, pra edhe sëmuremi në botë, në kuptimin që, sipas George Canguilhem, trupi nuk ka një të vërtetë të tij të pakushtëzuar; atëherë duket se trupi është edhe i dhënë edhe i bërë. Të njëjtin argument e ngreh edhe Judith Butler në librin e saj të fundit (What World is This?) në të cilin argumenton se ne krijohemi nga mjedisi ynë po aq sa ne e krijojmë atë. Ekzistojmë në një ndërveprim të afërt me ekzogjenen, atë që është e jashtme e cila na ekspozon ndaj sëmundjeve e rreziqeve të tjera, ku përthithim viruse por edhe përftojmë mbrojtje në të njëjtën kohë. Gëzojmë shëndet e sëmuremi në kontekst, jo vetëm në kuptimin që sëmundja depersonalizohet përmes dijeve mjekësore jashtë nesh, por se ajo merr formë dhe formësohet nga konteksti. Gjendjet tona marrin formë përkrah të vërtetave që i bartim si të vërteta e vlera të kohës. Të jetosh në një kohë kur vlerësohet e synohet të ushqyerit e shëndetshëm, trupi i ri e fizikisht aktiv, me vlerësim të tipareve estetike të caktuara krahas të tjerave më pak të vlerësuara, gjithçka përfundi këtij pragu të paracaktuar përjetohet si dështim individual.
Në të vërtetë, konceptimi dominues e ka parasysh imazhin e trupit individual ideal, të atij trupi që sot krijohet përmes industrisë së shëndetit, të palestrave, të të ngrënit shëndetshëm, të reklamave, të librave self-help, të rrjeteve sociale, të defilimeve online 24/7, në mënyrë krejt të vullnetshme në përmasa obsesionesh kompulsive të vetëreklamimit e vetërrëfimit: atë që dikur e kemi rrëfyer para institucioneve fetare, sot e vetë-proklamojmë vullnetshëm. Nëse ky është kuptimi dominues i shëndetit sot, lind pyetja: a mos janë ngatërruar konceptet e normales dhe patologjikes? Mos janë shkëmbyer njëra me tjetrën? Shëndeti me sëmundjen e botës? Antonin Artaud thotë: “nuk është njeriu por bota ajo që është bërë anormale”.
Ndoshta po të bëhej përpjekje për ta rimenduar normalen e patologjiken, duke i zbehur kufijtë, në përpjekje për ta parë sëmundjen jo si dështim të shëndetit (idealit) por si një formë tjetër e pjesëmarrjes në jetë, do të arrinim të hapnim një dimension tjetër, të arrinim tek një kuptim tjetër më kompleks i vetes dhe botës që na rrethon. Mbase kjo do të na shtynte drejt mendimit se sëmundja nuk është thjesht privimi, por rrethanë tjetër, që mundëson e prodhon diçka tjetër, jo si shkëputje por si vazhdimësi. Sëmundja është edhe produktive, ajo prodhon gjendje në të cilat ndodh ta shohim e njohim veten e botën me aso qartësie që vetëm diçka si forca e shëndetit na e mundëson. A nuk janë atëherë sëmundja dhe shëndeti ndërveprim, relacion shëndeti i mundësuar nga vetë sëmundja? Nëse sëmundja dhe shëndeti japin dhe marrin mes vete, përtej dualizmave të prerë, si na ndihmon kjo t’i përkufizojmë këto dy kategori?
Tekstet që i sjellim në këtë numër na ndihmojnë t’i kuptojmë këto pyetje ose të paktën t’i problematizojmë duke i vënë në pikëpyetje konceptimet standarde, duke i vënë në dyshim konventat dominuese përmes autorëve që pyesin se si u formuan këto besime tonat, se mos përkufizimi negativ i shëndetit si mungesë e sëmundjes i shërben një mekanizmi më të gjerë pushteti e kontrolli? Në këtë perspektivë, shohim që normat epistemologjike të këtyre kategorive lëvizin e ndryshojnë përmes temporaliteteve dhe gjeografive politike, me fjalë të tjera sëmundja dhe shëndeti nuk janë kuptuar gjithmonë dhe çdokund njësoj. Të dy janë kategori historike që ndërveprojnë me shoqëroren, politiken e ekonomiken, gjithmonë të normativizuara në kontekstet e dhëna temporalo-hapësinore.
Teksti i parë që sjellim në këtë numër është tekst që e përmbys të kuptuarit e sëmundjes dhe shëndetit, duke na thënë se ajo që ka dominuar mendimin perëndimor ka qenë sëmundja, për të na sjellë një kuptim të ri të shëndetit, një kuptim gazmor të tij përtej heshtjes së organeve. Autori është Friedrich Nietzsche, dhe teksti është parathënia e botimit të dytë të librit të tij Die fröhliche Wissenschaft (The Gay Science) me nëntitullin La Gaya Scienza, tekst në të cilin autori nxitë njohjen e vetes përmes sëmundjes:
“Për një psikolog ka pak pyetje që janë po aq tërheqëse sa ajo që ka të bëjë me marrëdhënien mes shëndetit dhe filozofisë; e nëse ai vetë sëmuret, ai do ta sjellë tërë kureshtjen e tij shkencore mbi sëmundjen e tij. Duke supozuar se tjetri është person, ai domosdo e ka edhe filozofinë që i përket vetë personit. Por ka një dallim të madh: te disa, janë dobësitë e tyre që filozofojnë; tek të tjerët, janë bollëku dhe fuqitë. Në rastin e parë, që është më i përhapur, kur është dëshpërimi që filozofon, siç është puna me të gjithë mendimtarët e sëmurë – e ndoshta mendimtarët e sëmurë janë më të shumtë në historinë e filozofisë – çfarë bëhet me mendimin kur vetë ai i nënshtrohet presionit të sëmundjes? Kjo është pyetja që e preokupon psikologun.”
Ky botim përkrahet nga European Endowment for Democracy (EED). Përmbajtja e tij nuk pasqyron domosdoshmërish opinionin zyrtar të EED. Përgjegjësia për informacionin dhe pikëpamjet e shprehura në këtë publikim i takon tërësisht autorit(ve).
This publication has been produced with the support of the European Endowment for Democracy (EED). Its contents do not necessarily reflect the official opinion of EED. Responsibility for the information and views expressed in this publication lies entirely with the author(s).
