Për të katërtën herë në po aq vite ata po përballeshin me hallin se çfarë dhurate ditëlindjeje t’i sillnin të riut që ishte çmendur pashërueshëm. Ai nuk kishte dëshira. Objektet e krijuara nga njeriu për të ishin ose luzma ligësie që gëlonin me aktivitet dashakeq të cilin vetëm ai mund ta perceptonte, ose komoditete vulgare për të cilat nuk kishte vend në botën e tij abstrakte. Pasi eliminuan një sërë artikujsh që mund ta fyenin apo ta frikësonin (çdo gjë në grupin e pajisjeve mekanike a elektronike, për shembull, ishte tabu) prindërit e tij zgjodhën një çikërrimë të rafinuar e të padjallëzuar: një shportë me dhjetë gjelatina të ndryshme frutash në dhjetë kavanozë të vegjël. 

Ai u pati lindur pas një martese të gjatë; njëzet vjet patën kaluar prej atëherë dhe tani të dy ishin në moshë të shtyrë. Flokët e saj të thinjura e pa jetë ishin lidhur shkel e shko. Ajo vishte fustane të zinj e të pa kushtueshëm. Ndryshe nga gratë e moshës së saj (si për shembull zonja Sol, fqinja në shtëpinë ngjitur, me fytyrën e lyer rozë e lejla e cila për kapele kishte një tufë lulesh që rriten buzë përroit), ajo shfaqte një çehre me një bardhësi të zhveshur para dritës pranverore që shpërfaqë çdo cen. I shoqi, që në vendlindje kishte qenë një afarist mjaft i suksesshëm, tani varej krejtësisht nga i vëllai i tij, Isaku; një amerikan i vërtetë që prej gati dyzet vjetësh. Ata e takonin rrallë dhe ia patën lënë nofkën “Princi”.  

Atë të premte, gjithçka shkoi ters. Metroja mbeti pa frymë mes dy stacionesh, dhe për një çerek ore nuk mund të dëgjoje gjë pos rrahjeve të rregullta të zemrës dhe fëshfërimës së gazetave. Autobusin që duhej të merrnin më pas, u desh ta prisnin gjatë; e kur më në fund erdhi, ishte i stërmbushur me gjimnazistë llafazanë. Po binte shi rrëke rrugës së kaftë për në sanatorium. Edhe aty u ra të prisnin gjatë. Dhe në vend se të shihnin të birin të hynte në dhomë duke tërhequr këmbët zvarrë siç bënte zakonisht (me fytyrën e mjerë plot akne, të rruar keq, të zymtë e të hutuar), një infermiere të cilën e njihnin por s’e kishin për qejfi, u shfaq më në fund dhe u shpjegoi me ngazëllim që ai kish tentuar sërish t’i jepte fund jetës. Ai ishte mirë, tha ajo, por vizita mund ta trazonte. Stafi i institucionit ishte aq mjerisht i pamjaftueshëm dhe gjërat humbnin e ngatërroheshin aq lehtësisht, sa ata vendosën të mos e linin dhuratën e tyre në zyrë por t’ia sillnin herën tjetër kur  të vinin në vizitë. 

Ajo priti që i shoqi ta hapte ombrellën, pastaj i futi krahun. Ai po kollitej vazhdimisht në atë mënyrën e veçantë kumbuese siç bënte kur ishte i mërzitur. Mbërritën në strehën e stacionit të autobusëve në anën tjetër të rrugës dhe ai e mbylli ombrellën. Disa hapa më tutje, nën një pemë që përkundej e pikonte, një zog i vocërr pa pupla e gjysmë i vdekur po përpëlitej në një pellg. 

Përgjatë rrugëtimit të gjatë drejt stacionit të metrosë, ajo dhe i shoqi nuk ndanë as edhe një fjalë të vetme; dhe çdoherë që u hidhte shikimin duarve të tij të mplakura (me vena të fryra, lëkurë me pika të kafta), që shtrëngonin ombrellën dhe dridheshin, ajo ndjente t’i rritej trysnia e lotëve. Teksa po shikonte përreth duke u përpjekur të kapej diku me grepin e mendjes, ajo përjetoi një lloj tronditjeje të butë, një përzierje të dhembshurisë dhe habisë kur vuri re se një prej udhëtareve, një vajzë me flokë të errët dhe thonj këmbësh të pistë e të lyer kuq, po qante pa zë në krahun e një gruaje më të moshuar. Se kujt i ngjante kjo grua? I ngjante Rebeka Borisnovës, bija e së cilës qe martuar vite më parë në Minsk me një prej Soloveiçikëve. 

Në përpjekjen e tij të fundit, metoda që pat zgjedhur, sipas fjalëve të mjekut, kishte qenë një kryevepër e imagjinatës; do t’ia kishte dalë mbanë po të mos ishte xhelozia e një pacienti tjetër të cilit ia kishte marrë mendja se ky po mësonte të fluturojë – dhe e kishte ndalur. Dëshira e vërtetë që kishte në gji ishte të hapë një vrimë në botën e tij dhe të arratiset.

Sistemi i lajthitjeve të tij kishte qenë temë e një artikulli të ndërlikuar në një revistë të përmuajshme shkencore, por shumë përpara kësaj ajo dhe i shoqi e patën shoshitur vet. Herman Brink e pat quajtur “Mania referenciale”. Në këto raste shumë të rralla, pacienti imagjinon se gjithçka që ndodhë përreth tij është referencë e fshehtë për personalitetin dhe ekzistencën e tij. Ai i përjashton njerëzit e vërtetë prej komplotit – sepse e konsideron veten shumë më inteligjent sesa njerëzit e tjerë. Fenomenet natyrore e përcjellin si hije kudo që shkon. Retë në qiellin vëzhgues transmetojnë mes vete, përmes shenjave të ngadalta, informacione tejet të detajuara rreth tij. Mendimet e tij më private diskutohen në muzg, përmes një gjuhe shenjash, nga pemë që gjestikulojnë sterrisht. Guralecët, ose njollat, ose shenjat e diellit në lëkurë krijojnë yrneqe që përfaqësojnë, në ndonjë mënyrë të tmerrshme, mesazhe të cilat ai duhet t’i kapë. Gjithçka është shifër dhe tema e gjithçkaje është ai. Disa prej spiunëve janë vëzhgues neutralë, të tilla janë syprinat e qelqta dhe pellgjet e qeta; të tjerët, si palltot në vitrina dyqanesh, janë dëshmitarë paragjykues, linçues në shpirt; disa krejt të tjerë (ujërat rrjedhëse, stuhitë) janë histerikë deri në çmendje, kanë mendim të shtrembëruar për të dhe i keqinterpretojnë në mënyrë groteske veprimet e tij. Ai duhet të jetë gjithmonë në gatishmëri dhe çdo çast e çdo modul të jetës së tij duhet t’ia kushtojë dekodimit të dallgëzimeve të gjërave. Edhe vetë ajri që ai frymon indeksohet dhe klasifikohet në skedarë. Bile të ish kufizuar vetëm tek mjedisi përreth tij interesimi që ai nxitë – ama jo, aspak! Me distancë, rrebeshet e skandalit të harlisur rriten në vëllim e llomoti. Siluetat e rruazave të gjakut të tij, të zmadhuara një milion herë, fluturojnë mbi fusha të gjera; dhe më tutje, male madhështore me ngurtësi e lartësi të padurueshme, nëpërmjet granitit e bredhave rënkues, përmbledhin të vërtetën përfundimtare të qenies së tij. 

II 

Kur dolën nga gjëmimi dhe ajri i nxënë i metrosë, mbetjet e ditës ishin përzier me dritat e rrugës. Ajo deshi të blejë peshk për darkë prandaj ia dha atij shportën e kavanozave me gjelatina dhe i tha të shkojë në shtëpi. Ai u ngjit deri në pushimoren e katit të tretë dhe tek atëherë iu kujtua se çelësat ia kishte dhënë asaj më herët. Në heshtje u ul në shkallë dhe po në heshtje u ngrit kur pas dhjetë minutash erdhi ajo, duke u ngjitur mundimshëm shkallëve përpjetë, me një buzëqeshje të venitur e duke tundur kokën me qortim për pavëmendjen e vet. Hynë në banesën e tyre dy-dhomëshe dhe ai shkoi menjëherë para pasqyrës. Duke tërhequr cepet e gojës me një grimasë të tmerrshme maske, ai hoqi protezën e re, dëshpërimisht të parehatshme, dhe këputi çatajtë e gjatë të pështymës që e lidhnin me të. Ai lexonte gazetën e tij në gjuhën ruse teksa ajo shtronte tavolinën. Po duke lexuar, ai hëngri ushqimin e qullët që nuk kërkon dhëmbë. Ajo ia njihte mirë gjendjet shpirtërore dhe iu bashkëngjit heshtjes së tij. 

Pasi ai kishte shkuar në shtrat, ajo mbeti në dhomën e ditës me pakon e saj të letrave të njollosura nga koha dhe albumet e saj të vjetra. Përtej oborrit të ngushtë ku në terr shiu tringëllinte mbi ca kontejnerë të vjetruar, dritaret reflektonin një dritë bajate dhe në një prej tyre, një burrë pantoll-zi e bërryl-përvjelë shihej i shtrirë në kokërr shpine në mes të një shtrati rrëmujë. Mbylli perdet dhe shqyrtoi me vëmendje fotografitë. Si foshnje ai dukej më i hutuar se shumica e foshnjeve. Prej një xhepi brenda albumit ranë shërbëtorja gjermane që patën punësuar në Leipzig dhe i fejuari i saj qafëtul. 

Minsk, revolucioni, Leipzig, Berlin, Leipzig, foto shumë e turbullt e fasadës së një shtëpie të pjerrët. Katër vjeç, në park: ballë-mrrolur dhe me një shikim tekanjoz e të ndrojtur, duke injoruar një ketrush kureshtar, siç do ta injoronte një të panjohur të rëndomtë. Teto Rosa, një plakë gërnjare, kockëdalë e sy-harlisur e cila kishte jetuar në një botë të frikur me lajme të këqija, falimentime, aksidente trenash, masa kanceroze – derisa gjermanët ia morën jetën, bashkë me të gjithë njerëzit për të cilët brengosej. Gjashtë vjeç – mosha kur ai vizatonte zogj të mrekullueshëm me duar e këmbë njerëzish, dhe vuante nga pagjumësia si një i rritur. Kushëriri i tij, tashmë shahist me nam. Sërish ky, rreth tetë vjeç, tashmë vështirë i kuptueshëm, tapetat e murit në korridor i ngjallin frikë, ka frikë edhe prej njërës prej fotografive brenda një libri e cila thjesht shfaqë një peizazh idilik me gurë buzë një kodre dhe një karrocë të vjetër, varur në degën e një peme të zhveshur. Dhjetë vjeç: viti kur u larguan nga Evropa. Turpi, keqardhja, vështirësitë poshtëruese, fëmijët e shëmtuar, të ligë e të mbrapshtë në shkollën speciale. Dhe pastaj erdhi një kohë në jetën e tij e cila bashkëngjau me një konvaleshencë të zgjatur nga pneumonia, kur ato fobitë e tij të vogla të cilat prindërit me këmbëngulje i shihnin si ekscentricitetet e një fëmije me dhunti të jashtëzakonshme, u ngurtësuan, si të thuash, në një lëmsh të dendur iluzionesh që ndërvepronin logjikshëm, duke e bërë atë të padepërtueshëm për mendjet normale. 

Këto, dhe shumë më shumë, ajo i pranonte – meqë, në fund të fundit, të jetosh do të thotë të pranosh humbjet e njëpasnjëshme të gëzimeve, madje as gëzime në rastin e saj – sall mundësi përmirësimi. Ajo mendoi për valët e pafundme të dhimbjes që, për çfarëdo arsye, ajo dhe i shoqi duhej të duronin; për gjigantët e padukshëm që e lëndonin djalin e saj në mënyra të paimagjinueshme; për sasinë e pallogaritshme të butësisë që ekziston në botë; për fatin e kësaj butësie, që bëhet copë e grimë ose shkon huq, ose transformohet në çmenduri; për fëmijët e shpërfillur që uturijnë mbyturazi më vete në qoshe të pafshira; për barishtet e bukura që nuk mund të fshihen prej bujkut dhe dëshpërueshëm duhet ta vështrojnë hijen e përkuljes së tij majmunore tek lë pas vetes lule të sakatuara, ndërkohë që terri përbindësh hapëron përpara. 

III 

Kishte kaluar mesnata kur nga dhoma e ditës e dëgjoi të shoqin të rënkojë; dhe pas pak çastesh ai erdhi duke ecur me hap të lëkundur, sipër këmishës së natës kishte hedhur pallton e vjetër me jakë astrakani të cilën e preferonte shumë më shumë se robdishambrin e kaltër finok. 

“Nuk fle dot” thirri ai. 

“Pse,” e pyeti ajo, “Pse nuk fle dot? Ishe i lodhur.” 

“Nuk fle dot sepse po vdes,” tha ai dhe u shtri në divan. 

“A të dhemb stomaku? Do që ta thërras Dr. Solovin?” 

“Nuk dua doktorë, nuk i dua,” rënkoi ai, “Në djall të venë doktorët! Duhet ta nxjerrim që aty shpejt. Përndryshe do të kemi përgjegjësi. Përgjegjësi!” përsëriti dhe u ngrit me vrull në pozitë ulur, me të dyja këmbët në dysheme, duke i mëshuar kokës me grushtin e shtrënguar fort. 

“Mirë,” tha ajo me qetësi, “do ta sjellim në shtëpi nesër në mëngjes.” 

“Do të doja një çaj,” tha i shoqi dhe shkoi në banjo. 

Duke u përkulur me vështirësi, ajo mblodhi ca letra bixhozi dhe nja dy fotografi që kishin rrëshqitur nga divani në dysheme: fant zemër, nëntë maç, as maç, Elsa dhe bandilli i saj si bishë. Ai u kthye me disponim të mirë, duke thënë me ngazëllim: 

“E kam paraparë çdo detaj. Do t’ia japim dhomën e gjumit. Secili prej nesh do të kalojë një copë nate pranë tij dhe pjesën tjetër në divan. Me rend. Doktori do ta vizitojë dy herë në javë. S’ka rëndësi se çfarë thotë Princi. Nuk do të ketë shumë për të thënë gjithsesi, sepse do të dalë më lirë.”

Telefoni cingëroi. Kjo nuk ishte kohë e zakonshme për cingërimë telefoni. Papuçja e majtë i kishte rrëshqitur nga këmba dhe, siç qe në mes të dhomës, e kapi me thembër e me gishtin e madh të këmbës dhe, si fëmijë pa dhëmbë, mbeti duke parë të shoqen. Meqë e fliste anglishten më mirë, ishte gjithmonë ajo që përgjigjej në telefon. 

“A mund të bisedoj me Çarllin,” tha zëri i hollë e bajat i një vajze. 

“Çfarë numër do? Jo. Ke numër të gabuar.”

Dorëza e telefonit u kthye butësisht në vendin e vet. Dora e saj shkoi mbi zemrën e saj të plakur e të lodhur. Ai buzëqeshi për një çast dhe menjëherë iu kthye monologut të tij plot ngazëllim. Do ta merrnin sapo të zbardhte dita. Thikat do të duhej të ruheshin me dry. Edhe kur ishte më së keqi, ai nuk paraqiste rrezik për të tjerët.

 Telefoni cingëroi edhe një herë. I njëjti zë rinosh i zvargur e plot ankth po kërkonte Çarllin. 

“Ke numrin e gabuar. Ta them unë ku po gabon: në vend se të rrotullosh zeron, ti po rrotullon shkronjën O.”  

U ulën për çajin e papritur festiv të mesnatës. Dhurata e ditëlindjes që e patën bërë gati qe vendosur mbi tavolinë. Ai vazhdoi të pinte çajin me gllënjka të zhurmshme; fytyrën e kishte të skuqur nga çaji i nxehtë; herë mbas here ai i bënte një lëvizje rrethore gotës ashtu që sheqeri të tretej plotësisht. Vena në tëmthin e kokës së tij tullace ku kishte një nishan të madh u theksua dhe, megjithëse qe rruar në mëngjes, një shtresë e hollë e mjekrrës së bardhë i shfaqej në fytyrë. Teksa ajo po i mbushte një gotë tjetër çaji, ai vuri syzet dhe po i vështronte me kënaqësi edhe njëherë kavanozat me vezullimë të verdhë, të gjelbër e të kuqe. Buzët e tij të lagura shqiptonin ngathtë emrat në etiketa: kajsi, rrush, kumbull, ftua. Kishte mbërritur deri te molla e egër, kur telefoni cingëroi sërish.