Michel Houellebecq
Michel Houellebecq: “Të shkruash është si të kultivosh parazitë në trurin tënd”[1]
– Mirëmbrëma, Michel Houellebecq. Mirë se erdhët në Kopenhagë!
– Mirëmbrëma.
– Është kënaqësi dhe privilegj t’ju kemi këtu.
– Ju gjetët një fotografi të vetes, si do ta përshkruani djalin në fotografi?
– Është fotografia që e përdora në Thërrmijat elementare[2]. Aty është një koment për këtë fotografi. Është e vështirë sepse… nuk është shkruar keq në Thërrmijat elementare, kështu që, nuk e di si ta them sërish të njëjtën gjë. Por, isha i goditur nga besimi dhe uria e tij për… për dije.
– Për çka ëndërron ky djalë?
– Është e mistershme ta shikosh veten si fëmijë. Unë jam i një kohe, kur kurrë nuk bëje ndonjë ‘selfie’, ose diç të tillë. Nuk ekzistonte. Kështu, unë kam shumë pak fotografi të vetes. Mund ta njoh veten, në një fotografi kur kam qenë 15 vjeç dhe jam në gjendje të them se ç’po mendoja, por s’mund ta bëj për këtë fotografi.
– A do ky djalë të bëhet shkrimtar?
– Jo. Jo, nuk e di se për çka po mendoja atëbotë… Thënë këtë, unë… ne i mësonim poezitë përmendsh. Më pëlqente kjo. Dhe isha goxha mendjemadh – më pëlqente të recitoja poezi para klasës dhe të bëja performancë të mirë. Ndoshta, në atë kohë doja të bëhesha aktor. Të bëja çka Jens Albinus[3] do të bëjë më vonë, të lexoja tekste… Mund t’i mësoja ato lehtësisht, më pëlqente ta bëja. Më pëlqente të lija përshtypje. Dhe meqë ra fjala, pasi po flasim për këtë, unë e fillova karrierën time si autor duke lexuar poezi për publikun nëpër kafiteri –aktivitet që herë është në modë, e herë jashtë mode – ku ka edhe muzikë gjithashtu. Kishte vende të tilla, kur isha rreth 20 vjeç, ku mund të shkoje dhe t’i lexoje poezitë tua para publikut. Dhe për një kohë të gjatë e bëra këtë. T’i publikoja më dukej fare e panevojshme, s’kisha interes ta bëja.
– Vetmia duket të jetë gjendje e përhershme në romanet tuaja. A është ky djalë, një djalë i vetmuar?
– Në fakt, unë kurrë… Është mister, sepse megjithëse isha nxënës mjaft i mirë në shkollë, të tjerët nuk më merrnin si të keq. Nuk ngacmohesha. Përgjithësisht, nxënësit që marrin nota të mira ngacmohen nga shokët e klasës. Unë jo, dhe nuk e di pse. Ndoshta, sepse unë me dëshirë i ndaja rezultatet e mia me të tjerët. Le të themi, kisha një imazh – sigurisht unë isha një ‘i huaj’, i ndryshëm nga nxënësit tjerë, por nuk isha i papëlqyeshëm. Kështu që, e kalova fëmijërinë pa pasur nevojën të ndeshem fizikisht dhe kjo ishte shumë e rrallë.
– Kështu, si mund ta shpjegosh për atë djalë, shkrimtarin që ai është bërë? Me fjalë tjera, si mund t’ia shpjegosh librat tua vetes si fëmijë?
– Unë u bëra shkrimtar për arsye të ndryshme, por kryesorja është se lexoj shumë. Edhe në atë kohë, lexoja shumë. Dua të them, jeta nuk dukej mjaftueshëm interesante. Gjithmonë e kisha një libër me vete dhe më kujtohet që kur isha në atë moshë, u desh të më bindnin të mos e sillja librin në tavolinën e ngrënies. Natyrisht, nuk është e sjellshme dhe nuk e bëra. Lexoja shumë. Mendoj se fillon të shkruash, sepse ke lexuar shumë libra dhe ndihesh mirë në atë botë. Edhe kafshët mësojnë duke imituar. Mendoj se ka një ndjesi të imitimit në fillim të të shkruarit.
– Cilët autorë ndikuan tek ju ju në atë moshë?
– Mirë… më duhet ta them, jo vetëm pse jam në Danimarkë, por përrallat nga Hans Christian Andersen[4] më godisnin fort. Nuk e di a e dini, por ato janë të famshme në Francë. Për fëmijët. Shumë të famshme, në fakt. Fëmijët i lexojnë shumë. [Kur e kam lexuar] Vogëlushja me shkrepëse [5], isha tërësisht i tronditur. Pastaj, ishte… po më bie ndërmend për shkak të imitimit, Graziella[6] e Lamartinit. Është pak e çuditshme sepse është roman dashurie dhe unë e kam lexuar kur kam qenë, ndoshta 10 vjeç. Pastaj, m’i mori… te Serotonina[7] është një imitim i Graziellës, kështu m’i mori 50 vjet. Prandaj, mund të jetë i gjatë – procesi i maturimit mund të jetë i gjatë. Përveç kësaj, ndoshta jo në Danimarkë, por në Francë janë dy autorë të mëdhenj të librave klasikë për fëmijë: një, Alexandre Dumas[8] dhe dy, Jules Verne[9]. Fëmijët janë të ndarë: ata që e pëlqejnë Dymanë (Dumas) – historinë dhe gjëra të ngjashme, si dhe këta që e pëlqejnë Vernin (Verne) – teknikën, shkencën, mrekullitë e shkencës. Unë bëja pjesë në grupin e dytë. Përveç kësaj, ne i mësonim poezitë përmendsh në shkollë dhe kjo patjetër që ndikoi tek unë.
– Ky djalë nuk duket të jetë i destinuar për t’u bërë shkrimtar. Në çfarë moshe vendose të bëhesh shkrimtar?
– Mirë… akoma s’kam vendosur (qesh!). Të bëhesh shkrimtar ishte… në parim do të thotë se mund ta sigurosh jetesën nga të shkruarit. Kështu, në fakt vendosi publiku, jo unë. Dhe… hera e parë që u duk se unë do të fitoja para nga shkrimi ishte kur isha 40 vjeç. Për shkak të suksesit të Thërrmijat elementare, e braktisa punën time të zakonshme.
– Si lexues, njeriu mund të fitojë ndjesinë se për ju letërsia është thellësisht vendimtare. Agathe Novak – Lechevalier[10] tha se për ju letërsia është çështje mbijetese.
– Po, por… leximi ishte gjithashtu. Mund të them se… njerëzit në përgjithësi kanë tru shumë kompleks për jetën që e jetojnë. Një pjesë e madhe e trurit të tyre nuk përdoret. Dhe një jetë nuk është e mjaftueshme, duhet të kesh jetë paralele ose s’mund të rezistosh. Kështu, leximi është vërtetë domosdoshmëri, domosdoshmëri jetike çka të shtyn të shtosh diçka në diçka që tashmë është publikuar; [domosdoshmëri jetike] e cila kërkon shumë pretendime, sepse grumbulli është i madh. Kjo është vështirë të shpjegohet. E thashë, dhe po e përsëris, se në fillim një dëshirë e imitimit të shtyn drejt shkrimit – dhe duhet të kesh megalomani të sigurt në mënyrë që t’i publikosh ato që i shkruan. Po, është e nevojshme. Nëse nuk je pak megaloman, kurrë s’e ndërmerr atë veprim. Që të jem tërësisht i sinqertë… siç do të ishte një Kalvinist[11], më duhet të shtoj se leximi i poezive para publikut nëpër kafiteri ishte mënyrë e mirë për t’i joshur vajzat. Sapo lexohej poezia, njeriu mund të mendonte se njerëzit do ta harronin. Reagimi kur sheh libra të shkruar dhe të botuar në letër është gjithashtu një terror. Kështu, për ta tejkaluar atë terror, të nevojitet një sasi e caktuar megalomanie. Ja pse po thoja më herët se Shën Pali, ishte me ndikim që të mbetem gjallë, sepse Shën Pali e kishte atë megalomani.
– Prej nga vjen ky lexim i Shën Palit?
– Kur isha 13 vjeç e kisha një shok që donte të më konvertonte në Krishtërim. Kështu, ai ma ofroi Biblën. E lexova. (qesh!)
– Dhe nuk u binde?
– Po, po. Sidomos Shën Gjoni dhe Shën Pali. Nuk ka shumë autorë që u ndikuan nga Shën Pali. Një tjetër është Pasolini[12], i cili, meqë ra fjala, më pëlqen shumë, por… nuk e di… mbi megalomaninë e tij, e cila në të vërtetë funksionoi, ai, pothuajse pa ndihmën e askujt, ia doli ta shkatërronte botën antike, për ta zëvendësuar me diçka tjetër. Është një ndjesi e jashtëzakonshme e afërsisë. Kur e lexoj Shën Palin, kam ndjenjën që ai është këtu. Pothuajse, mund t’ia dëgjoj frymëmarrjen. Është halucinative. Dhe është diçka që letërsia mund ta bëjë: të japë ndjenjën se një person është pranë teje. Është impresive.
– Religjioni është temë shumë e rëndësishme në veprën tënde – te “Nënshtrimi”[13], por gjithashtu edhe te librat tjerë. Përderisa rriteshe, çka nënkuptonte religjioni për ju?
– Le të themi që unë… janë disa… religjione, por… qyshkur kam filluar të plakem, kam shkuar në disa varrime. Dhe e vërteta është… religjioni mbetet e vetmja gjë në gjendje për të prodhuar një diskurs që ka ndonjë kuptim, që ka ndonjë ndikim në rrethana të tilla. Rrethana është vdekja e tjetrit. Roli kryesor i tij është ta mohojë vdekjen e tjetrit, e cila është e vështirë të pranohet. Për dikë më pak sesa vdekja e vet. Për mua ka kuptim thënia e famshme e Epikurit[14]: “Nuk duhet t’i frikësohemi vdekjes. Përderisa ne jemi, vdekja nuk është dhe kur vdekja është, ne nuk jemi.” Më qetëson në çast dhe është argumentim joreligjioz. Por, nuk ka kuptim për vdekjen e dikujt tjetër. Unë nuk jam lindur në familje religjioze, nuk e kam brenda vetes atë [religjionin]. Në fakt, njerëzit e familjes sime që nuk ishin religjiozë e përjetuan shumë keq vdekjen e dikujt tjetër. Nuk mund ta duronin. Sepse, në fakt nuk është e durueshme.
– Te “Armiqtë publikë”[15], në korrespondencën tuaj me Bernard – Henri Levi[16] duket se ju keni shkuar në kishë të dielave për vite të tëra.
– Po.
– A po provoni të besoni në Zot? A do ta pëlqenit të ishit besimtar katolik?
– Po, por problemi… unë jam shumë… çdoherë që kam qenë në kishë, kam besuar në Zot, për aq sa ka zgjatur mesha. Jam shumë i ndjeshëm për emocionin kolektiv. Por, sapo të dal jashtë, zhduket [besimi në Zot]. Ka një tërheqje, pak a shumë si me drogat. Dhe në fund, zgjidhja… nëse shkoj në një manastir, ku janë 6 mesha në ditë, nuk do të kisha ndonjë tërheqje, kështu që mendoj se do të tregonte rezultat. Mirë… kjo është një nga arsyet. E dyta, është e pamohueshme se qyteti të largon nga Zoti, kurse natyra të afron me Të. Kur sheh ndonjë peizazh të bukur, që ndodh shpesh në Francë, mendon se gjithçka është krijuar shumë mirë. E ke shumë më lehtë të besosh se prapa gjithë kësaj ka një krijues. Në qytet, nuk mendon për këtë. Zoti nuk i ndërtoi qytetet, Ai i krijoi katundet. Njerëzit i ndërtuan qytetet. Ndryshe nga shkëlqësia Bernard-Henri Levi, unë nuk jam intelektual. S’ka nevojë të ketë diskutim fetar me mua, se nuk do ta dëgjoj deri në fund. Më duhen ceremonitë e bukura, muzika e bukur, piktura të bukura në mure, dhe jemi në rregull.
– Dhe temjan?
– Temjan, si dhe entuziazëm kolektiv. Pa hyrë në polemika, ky është problem i Protestantizmit. Është më pak joshës sesa një religjion si Katolicizmi.
– Në roman krijova përshtypjen se shoqërive Perëndimore u duhet religjioni. Personazhet janë të privuar nga metafizika dhe besimi. A nuk është e mundshme që personazhet të besojnë?
– Ëëë…
– Edhe Presidenti mysliman te “Nënshtrimi” nuk duket të jetë besimtar i vërtetë.
– Po, por Nënshtrimi nuk është për Islamin. Personazhi i Presidentit mysliman, është thjesht një politikan ambicioz. Ai e kuptoi se Islami ishte taktikë e mirë për të ardhur në pushtet. Nuk e ndieni që ai është religjioz në jetën e përditshme. Por, kjo ka ekzistuar… për shembull, mbretërit tanë… ne në Francë kishim një luftë religjioze mjaft të dhunshme dhe Henri IV, i cili ishte lindur si protestant, u konvertua në katolik për të marrë pushtet. Kurrë nuk e fshehu këtë. Kështu, Presidenti te Nënshtrimi është një politikan. Ai nuk është njeri i besimit, si ‘shokët tanë’ të ISIS. Në fakt, Napoleoni një kohë e konsideroi seriozisht konvertimin në Islam. Po, në Egjipt ai mendoi se do të ishte vend i mirë për ta pushtuar. Në fund, e ndryshoi planin, u kthye në Francë dhe e pushtoi Evropën. Por, ai mendoi se do të kishte një shansë si pushtues mysliman. Seriozisht, s’po tallem. Është historike.
– Tani dua të flas për romanin tuaj të fundit, “Serotonina”, por së pari do ta dëgjojmë një fragment që ju e keni zgjedhur nga libri.
– Po, është pothuajse fillimi.
(Pas leximit të fragmentit!)
– Është pjesë shumë zbavitëse e librit, por gjithashtu është e rëndësishme për Florent – Claude[17]. Pse është ky episod i rëndësishëm për Florent – Claude?
– Në fakt, doja të krijoja diçka që njëherazi do të ishte pak komike, pak erotike. Dhe, s’është bash e lehtë, sepse zakonisht këto dyja nuk shkojnë së bashku. Unë mund të krijoj momente erotike, edhe komike, por të dyjat njëherazi nuk ishte… [aq e lehtë]. Por, kur e dëgjoj përsëri, çka më pëlqen më së shumti kur më kujtohet kjo skenë është kur ai thotë: “do të kishte qenë më e lehtë të qish, është më intuitive”. Më pëlqen fjala “intuitive”. Çka më ka goditur herën e parë kur kam bërë seks, është se ishte mjaft intuitive. E kupton shumë lehtë se çka ke për të bërë. Është më pak e vështirë sesa e paramendon. Dhe një nga kënaqësitë e të shkruarit është gjetja e fjalës së duhur. E fjala e duhur për seksualitetin është “intuitive”. Thënë këtë, ai e kujton “brunen nga Al Alquian”[18], por në fragmentin e dytë më vonë ai e kujton Kate[19] dhe është më pak zbavitëse. I gjithë aspekti komik zhduket.
– Si mund ta përshkruash narratorin dhe heroin e romanit, Florent – Claude.
– Mirë… në fund, ai është dikush që tradhtoi. Tradhtoi dhe… ndien pendim dhe keqardhje. Ai i tradhtoi dy gra, në veçanti. Shto këtu çka ai u desh të bënte në punën e tij në fillim. Kështu, e gjithë jeta e tij është tradhti. Po, nuk e kurseva personazhin tim. Ai tradhton, e kupton dhe e përfundon jetën e tij i palumtur. Mbi të gjitha, i vetmuar dhe në faj, duke e ditur se faji është i gjithi i tij. Gjithashtu, doja të shtoja… në përgjithësi është e rëndësishme… unë nuk jam… nuk jam autor i talentuar, sepse jo gjithmonë kam sukses me të parën. Në një masë të caktuar, tema e tradhtisë dhe pendesa që pason është çka unë desha të krijoj te Nënshtrimi, por dështova aty. Isha shumë i lumtur me fjalinë e fundit te Nënshtrimi: “Nuk kam asgjë për të cilën pendohem”, sepse mund ta kuptosh saktësisht të kundërtën. Por, çka është deri diku dështim, është se nuk është tërësisht faji i tij. Te Nënshtrimi. Në fakt, libri do të ishte shumë më i mirë, nëse do të ishte ai që do ta linte Myriamin[20]. Do të kishte qenë më shumë… në fakt, do të kishte qenë Serotonina. Dhe më kujtohet pse kam dështuar. Pse Myriami shkon në Izrael? Është mjaft rrezik për hebrenjtë në hapësira të caktuara në Francë, e vërtetë. Po jo aty ku ajo jeton. Dhe, në fakt, ajo shkon në Izrael, sepse unë doja që ai t’ia thotë asaj këtë fjali: “Nuk ka Izrael për mua.” E pëlqeja shumë këtë fjali. Dhe… doja që ajo ta takonte dikë në Izrael, sepse doja ta përdorja fjalinë: “Po dal me dikë” – një fjali shumë e rëndomtë – dhe të shtoja: “Po, por edhe unë isha dikush”. Pra, nganjëherë e dëmton librin, vetëm pse e do një fjali të veçantë. Po marr një shembull tjetër, për t’ju treguar se sa i kujdesshëm duhet të jesh. Isha… nganjëherë i akuzuar për… një obsesion të veçantë për seksin oral. E gjithë kjo për shkak të një fjalie në librin tim: “Shumica e meshkujve preferojnë t’ua marrësh në gojë”. Në rregull! Në fakt, unë e shkrova këtë fjali më së shumti për shkak se më pëlqente aliteracioni i “p”-së. [21] (qesh!) Kjo është e vërteta. Prandaj, duhet të jesh i kujdesshëm. Kjo është një e metë e shpeshtë e autorëve që e fillojnë me poezi. Nëse ata e pëlqejnë një tingull, u krye puna. Edhe nëse fjalia është idiote, u krye puna.
– Lumturia është gjithashtu një temë e madhe – dhe ti ke shkruar te “Të rrish gjallë”[22]: “Mos iu frikësoni lumturisë, ajo s’ekziston.” Por, në çdo roman, te të gjitha personazhet ekziston dëshira për lumturinë. Edhe te rasti i Florent – Claude. Ai thotë se “ai e ka përjetuar lumturinë.” Ai mund të flasë me autoritet për të. Por, ai gjithashtu e di fundin e saj. Çfarë është lumturia që ai e pati dhe e humbi?
– Mirë… s’mund të përgjigjem, sepse është e tërë storia e librit. Nuk është e mundshme ta përmbledh.
– Cili është definicioni i lumturisë?
– Oh, unë… unë nuk kam… do ta përdorja fjalën “areal i kufizuar”. Është gjendje në të cilën mund të jetosh. Gjendje që ti dëshiron të përjetësohen në veten e vet. Pra, është… në fakt, është tërësisht e kundërta e nocionit të impermanencës. Por, është më lehtë të definohet negativisht. Është më e lehtë të thuhet se çka nuk është lumturia, çka është e kundërta e lumturisë, e pastaj të thuhet se çka është ajo. Por… mirë… ne mund të paramendojmë se ky fëmijë [në fotografinë të cilën e komentoi në fillim] është i lumtur. Kjo është gjëja shqetësuese e kësaj fotografie. Ndoshta për këtë arsye s’duhet të bëjmë fotografi. Ndoshta është shpikje e keqe. Nuk jam i bindur që është shpikje shumë e mençur.
– Pse?
– Shumë shqetësuese. Është shumë shqetësuese. Kjo që thashë, është më pak zbavitëse sesa – në një libër, s’më kujtohet se në cilin – them që e kaluara është gjithmonë e lumtur, edhe e ardhmja. Vetëm e tashmja dhemb.
– Claire[23] thotë te “Serotonina” se ne duhet ta konsiderojmë lumturinë si ëndërr të dikurshme. Po pyes veten, prej nga vjen kjo ide e lumturisë. Imazhi i lumturisë si ide e re e prodhuar nga shoqëria e konsumit? Apo kujtimi i diçkaje që e kemi humbur?
– Po, jo. Në fakt, është pak… më vjen keq, është shumë franceze. Por, është aludim për një thënie që me të drejtë është mjaft e famshme në Francë – se gjithashtu është fjali e mirë – “Lumturia është ide e re në Evropë”. (Saint – Just[24]) Është thënie që ma plas shpirtin. E kam fjalën që lumturia është ide e vjetër evropiane. Jemi paksa të mbaruar tash. Por, më duhet ta pranoj se fjalia e Saint – Just është e shkëlqyeshme. Natyrshëm, mendoj se njeriu duhet t’i kryejë detyrat e veta dhe lumturia mund të jetë dhuratë shtesë. Por, nuk është vetëm kjo. Vëllimi im i parë i poezive, “Kërkimi i lumturisë” ishte aludim negativ mbi kushtetutën evropiane, e cila e vendos kërkimin e lumturisë në mesin e qëllimeve të një shoqërie njerëzore. Çfarë absurdi! Vërehet qartë se s’mund ta ndërtosh një shoqëri mbi këtë bazë.
– Meqenëse jemi në Danimarkë, duhet të të pyes nëse ajo grua daneze [Kate] që duket mjaft e këndshme dhe inteligjente është e bazuar në ndonjë grua daneze me të cilën ke dalë?
– Ky bën pyetje të drejtpërdrejta! (qesh!) Pak a shumë, po. Më pëlqen ky personazh, është njëri nga të parapëlqyerit e mi. Është pak e sikletshme. Sidoqoftë, nuk e kisha planifikuar ta përmendja [në libër]. Po kthehem te rrafshi letrar. (qesh!) E vërtetë, është gjithmonë përvojë e llojit të vet shkrimi i një libri. Kurrë nuk e di se çka do të dalë nga ai. Kjo është pjesa zbavitëse, në të vërtetë. Mirë, zbavitëse… është interesante. Pra, Kate nuk ishte e planifikuar në fillim. Kjo është e gjitha çka mund të them. Dhe… mendoj se rasti ekziston. Të shkruash libër është si të kultivosh parazitë në trurin tënd. Një kohë, e ndieja që ajo ishte personazh i mirë dhe ishte mirë që personazhi im i bëri edhe gjërat më të këqija. Po.
– Pra, Florent – Claude është fajtor. Ai ka tradhtuar. Por, aty është edhe kjo fjali që thotë: “shoqëria është një makinë që shkatërron dashurinë.” Pra, ai është fajtor, por njeriu ka përshtypjen se është shumë e vështirë të dashurosh, në këtë shoqëri.
– Po, e vërtetë. Unë nuk… nuk do ta zbus përmbajtjen e librit tim. Është e vërtetë, shoqëria është makinë që shkatërron dashurinë. Por… do të thoja se… ajo [fjali] del nga libri në mënyrë mjaft të qartë. Më pëlqeu goxha një kritikë që ishte publikuar në Francë. Më pëlqeu sepse, kritiku i librit përfundon duke tërhequr paralele në mes të fateve të disa grave. Kështu, Camille, Claire dhe ai e përfshin gjithashtu edhe gruan anoreksike që ha fara. Ai e vëren që të tri gratë e përfundojnë jetën të vetme dhe të palumtura dhe thotë: “Kjo është shoqëria”. Më pëlqeu kjo kritikë shumë, sepse nuk kam menduar për këtë. Unë i mblodha këto fate të grave të palumtura dhe në fakt, kur e lexova, vërehej qartë se ishte një nga qëllimet e librit tim. Por, tërë libri është bërë për të shpërfaqur se shoqëria është një makinë shkatërruese. Por, gjithashtu doja të thoja se synimet tuaja nganjëherë janë mister për ju dhe në këtë rast ai e shkroi kritikën, si të donte ta shfaqte synimin e autorit dhe kjo që ai ka bërë, ka kuptim. Isha i mbresuar kur e lexova. Le ta shpërndajmë pak emrin e tij, quhet Olivier Maulin. Ai i boton librat në gjuhën frënge, nuk e di nëse është përkthyer në gjuhën daneze.
– Nga libri juaj “Sidoqoftë”[25], kemi përshtypjen se ekzistojnë dy sisteme liberale: sistemi ekonomik dhe sistemi moral apo kulturor, trashëguar nga ngjarjet e 1968–së. A mund të themi që këto janë dy forcat që e shkatërrojnë dashurinë?
– Mirë, po. Thënë këtë, rëndësia e 1968–së u ekzagjerua shumë, sepse protestuesit e 1968–së patën një prirje të jashtëzakonshme t’i bëjnë vetes reklamë. Në realitet, tendencat e forta ekzistonin që nga vitet e hershme të 60–ta dhe, edhe më parë. 1968–ta në fakt, është çështje historike dhe ndoshta jo fort interesante, por njerëzit që morën pjesë aktivisht në ngjarjet e këtij viti ishin marksistë që dëshironin ta shkatërronin kapitalizmin. Nuk ishin hedonistë që donin ta shijonin jetën, etj. Ishin marksistë të njëmendtë dhe siç mund ta shihni, ata dështuan me të madhe. (qesh!) Por, më vonë, kur protestuesit e 1968–së morën pushtet në çdo fushë të kulturës, në përgjithësi në shoqëri, ata e përsëritën që 1968–ta ishte shumë e rëndësishme, çka në të vërtetë nuk ishte edhe aq. Jo edhe aq. Mirë, unë nuk… nuk dua ta zgjas fort, sepse “Sidoqoftë” merret kryesisht me këtë çështje dhe nuk mund ta përmbledh më mirë sesa në libër, por vizioni amerikan përbotën luan një rol të madh në fillesë të problemeve. Ja pse romanet amerikane mbesin interesante. Ato janë burimi i problemit, padiskutim.
– Mendoj se, ndër të tjera, në veprën tënde ka tendenca antikapitaliste dhe një kritikë të kapitalizmit. Në anën tjetër e kuptojmë se ekziston një fascinim për objektet e shoqërisë së konsumit, duke e shfaqur fuqinë destruktive të shoqërisë së konsumit, por në anën tjetër e shohim edhe një tërheqje të caktuar ndaj saj. A e keni këtë tension në vete?
– Jo, por këto janë dy rrafshe të ndryshme. Për shembull, më pëlqejnë shumë revistat e veturave. Më pëlqen mënyra se si flasin për to. Është një fjalor i tërë. Ky është fascinimi i shkrimtarit me fjalor, një mënyrë e të thënit të gjërave, metaforave si quajtja e Mercedesit “marka Yll”, e gjëra të tilla. Një gjuhë e tërë. Unë jam i fascinuar me gjuhën dhe kjo më shtyn të flas për objektet. Ja pse! Veçmas kësaj, kapitalizmi… nuk është edhe… në fakt kapitalizmi është kjo ideja shumë e fuqishme në Amerikë se suksesi financiar dhe morali shkojnë së bashku. Është e qartë se nuk shkojnë. Dua të them, është ide budallaqe. Disi është shoqëri e ndërtuar mbi një themel të rremë. Mirë, mund të ketë akoma kuptim në ditët e kapitalizmit, nuk është akoma e vdekur si ide kjo, por si Jules Vernes, mënyra për të bërë para është ta shpikësh një produkt dhe ta shesësh. OK për këtë, një produkt inovativ. Por, nëse fillojmë të bëjmë më shumë para me para sesa me produkte të fabrikuara, çdo aspekt moral zhduket.
– Që nga librat tu të parë, ke thënë se dëshiron të ikësh nga prania obsesive në botën moderne dhe të shkosh në një botë si ajo e Mary Poppins[26], ku gjithçka do të jetë në rregull. Tani, më shumë se 25 vite më vonë, po na tregon se njeriu perëndimor dhe shoqëria perëndimore po shkojnë drejt katastrofës. Mendoj se ia keni dalë.
– Në të përshkruarit e katastrofës?
– Po. A ka ndonjë tjetër shkrimtar të kohës së sotme, ndoshta ndonjë skandinav, që iu duket interesant apo edhe inspirues në këtë kuptim?
Po, ka… Houellebecq-u danez, Kaspar Colling Nielsen[27]. Në fakt, e kam lexuar vetëm njërin nga librat e tij, sepse vetëm ai është përkthyer në frëngjisht. Mendoj se ishte shumë i mirë, ai thotë që unë e kam inspiruar. Gjithmonë inspirohemi nga dikush, është normale, s’ka pse na vjen turp. Dhe është e vërtetë. Në librin që e kam lexuar, gjëja më e qartë, që bie në sy më së shumti, është se ai nuk ndalon së dhëni disa skenave përmbajtje të lartë seksuale. Dhe duhet ta them se Mia, personazhi i tij, është më emocionuese se gjithçka që kam bërë unë. Po. Seriozisht. Ka edhe ngjashmëri tjera. Është fakti se atij i pëlqen t’i shpikë disa vepra. Në librin që e kam lexuar, ai i shpik disa vepra arti. E kam bërë edhe unë. Madje, shkova edhe më tej. Jo vetëm që shpika disa vepra të artit, por shpika skenare, skenare të rreme. Te Harta dhe territori[28], të moshuarit çmenden dhe më vonë dy miza… unë gjithashtu, shpika disa rekorde. Te Harta… jo, te Ishulli i mundshëm[29] është rekordi i një polifonie të deleve korsikane . Po. Dhe shpikja e veprave të rreme është burim i mirë i komedisë. U bë komike, qyshkur arti u bë konceptual. Fillimisht, artet e bukura krijuan vepra që i përshtaten konceptit të tyre. Kjo u shpërnda në letërsi, film dhe, edhe në muzikë. Dhe është e vërtetë që koncepti është fare lehtë farsë. Ka edhe diçka tjetër që ai e bën mirë, gjithashtu edhe unë e bëj mjaft mirë dhe është mjaft delikate, duhet të ballafaqohesh në mënyrë të njëjtë me faktet reale, fakte shumë bindëse dhe fakte që janë shumë më pak bindëse. Për shembull, në librin e tij ka fakte absolutisht reale, mjaft të mundshme, dhe fakti më së paku i mundshëm që danezët i deportuan myslimanët në Mozambik. Si te Nënshtrimi. Unë përdor fakte reale, si rezultatet e Frontit Kombëtar[30], dhe faktin më së paku të mundshëm që lideri i një Partie Myslimane, vjen në pushtet në Francë. Kjo ka kuptim kur ballafaqohesh me gjërat në të njëjtën mënyrë. Kjo ka efekt kur ballafaqohesh me gjërat në të njëjtën mënyrë. Dhe, me sa duket, unë e kam teknikën e njëjtë. Është edhe një gjë e fundit, mjaft origjinale, që konsiston në krahasimin e narracionit të pasazheve në të tashmen dhe të atyre në një të ardhme më të largët. Mendoj që ai ka dështuar me këtë në librin e tij, edhe unë kam dështuar në timin, sepse është shumë e vështirë të bëhet. Është shumë e vështirë t’i japësh jetë storjes që po ndodh në të ardhmen, por është ide e mirë ta bësh, sepse edhe pse e dështuar, kjo krijon një lloj aure, një dritë shtesë për pasazhet në të tashmen. Po mendoj për diçka. Në fakt është shumë e rëndësishme të… ne shpesh hamendësohemi si mbijetojnë shkrimtarët. Shpesh mendojmë për konfirmime të jashtme, siç janë: çmimet, medaljet ose antologjitë e caktuara. Është falso. Nëse e merr listën e fituesve të çmimit Nobel, mirë… disa prej tyre kanë mbetur në harresë. Shkrimtarët që shpëtojnë janë shkrimtarë që kanë dishepuj më të ri, të cilët janë vetë shkrimtarë të mirë. Kështu funksionon kjo punë. Prandaj, unë i shikoj dishepujt e mi me shumë interes, derisa të jem i interesuar në mbijetesën pas vdekjes, gjë që varet nga ajo që thashë. Ti vlerësohesh nga bashkëkohanikët tu. Fund i çështjes! Besomëni!
– E kam një pyetje të fundit. Do të kthehemi te fotografia. Nëse do të mund të ktheheshe në kohë dhe të jepje disa këshilla në emër të personit që je bërë sot, çka do t’i thoje këtij djali?
– Fatkeqësisht, mendoj që asgjë. Hmm… është e trishtë për njerëzit që kanë fëmijë, por nuk mund t’i kurseni nga asgjë. Jeta… ata do t’i kenë problemet e njëjta si të tjerët. S’mund të japësh këshilla. Nuk ka asnjë, s’ka asnjë. Pavarësisht nga… por, kjo është e qartë. Leximi është ngushëllim i madh. Prandaj, duhet të vazhdosh. Por, marrë në konsideratë mënyrën që duhet ta drejtojnë jetën e tyre, jo, s’do t’u ikin problemeve.
Video link: https://www.youtube.com/watch?v=AJI8YPopjgk
[1] Michel Houellebecq, në gusht të vitit 2019 ishte intervistuar nga Rune Lykkeberg dhe përkthyer nga Tore Leifer në festivalin e letërsisë në Louisiana, në Muzeun e Arteve Moderne në Humblaek, Danimarkë. Intervista mund të shikohet në këtë vegëz: https://www.youtube.com/watch?v=AJI8YPopjgk
[2] Roman nga Michel Houellebecq.
[3] Jens Albinus është aktor danez, i cili në këtë event i lexoi dy pasazhe nga Serotonina të përzgjedhura nga vetë Michel Houellebecq: faqet 5 – 7 dhe 50 – 51 të botimit në gjuhën frënge.
[4] Hans Christian Andersen (1805 – 1875) është shkrimtar danez, i njohur më së shumti për “Përrallat” e tij.
[5] Përrallë nga Hans Christian Andersen.
[6] Graziella është roman i shkruar në vitin 1852 nga autori francez Alphonse de Lamartine. Flet për një djalë të ri francez që bie në dashuri me mbesën e një peshkatari – Graziellën – përgjatë një udhëtimi në Napoli të Italisë; ata ndahen kur djali duhet të kthehet në Francë, dhe ajo së shpejti vdes.
[7] Roman nga Michel Houellebecq.
[8] Alexandre Dumas (1802 – 1870) ishte shkrimtar francez. Librat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja, gjë që e bën njërin ndër autorët më të lexuar francezë. Librit e tij më të njohur janë: Konti i Monte Kristos (1844) dhe Tre Musketierët (1844).
[9] Jules Verne (1828 – 1905) ishte shkrimtar dhe poet francez. Librat e tij më të njohur janë: Rreth botës për 80 ditë (1872) dhe Njëzetmijë milje nën det (1870).
[10] Agathe Novak – Lechevalier është autore franceze, e cila e ka shkruar librin Houellebecq: l’art de la consolation.
[11] Dikush që ndjek mësimet e reformatorit kishtar dhe teologut John Calvin.
[12] Pier Paolo Pasolini (1922 – 1975) ishte regjisor, poet, shkrimtar dhe intelektual italian.
[13] Roman nga Michel Houellebecq.
[14] Filozof antik grek, themelues i Epikurianizmit.
[15] Korrespondencë në mes të Bernard – Henri Levi dhe Michel Houellebecq.
[16] Bernard – Henri Levi (1948) është intelektual francez. Ishte një nga udhëheqësit e lëvizjes “Nouveaux Philosophes” në vitin 1976.
[17] Personazh nga libri Serotonina.
[18] Personazh nga libri Serotonina.
[19] Personazh nga libri Serotonina.
[20] Personazh nga libri Nënshtrimi.
[21] E ka fjalën për aliteracionin që krijon shkronja “p” në këtë fjali në gjuhën origjinale të romanit, gjuhën frënge.
[22] Ese e vitit 1991 nga Michel Houellebecq. Më vonë, në vitin 2016, bazuar në këtë ese nga tre regjisorë holandezë: Erik Lieshout, Arno Hagers dhe Reinier van Brummelen, është realizuar një film dokumentar, protagonistë të cilit janë vetë Michel Houellebecq dhe ikona e muzikës, Iggy Pop.
[23] Personazh në librin Serotonina.
[24] Louis Antoine Leon de Saint – Just (1767 – 1794), figurë e rëndësishme e Revolucionit Francez.
[25] Novela debutuese e Michel Houellebecq, botuar në vitin 1994.
[26] Mary Poppins (1964), regjisor: Robert Stevenson.
[27] Kaspar Colling Nielsen (1974) është shkrimtar danez, vepra e të cilit karakterizohet nga tragjikomikja, konditat dhe dilemat ekzistenciale, e kështu me radhë. Njihet si një nga zërat më origjinalë të letërsisë daneze.
[28] Roman nga Michel Houellebecq.
[29] Roman nga Michel Houellebecq.
[30] Parti politike në Francë.
