Një kokëçarës për demokratët dhe një i marrë për profesorët, emri Friedrich Nietzsche ende i bën zemrat e artistëve dhe revizionistëve të rrahin më shpejt. Arsyen për pabarazinë e fateve të perceptimit të tij e kishte mbjellë vetë puna e Nietzsches – duke marrë nga disa më shumë sesa ishin të gatshëm të jepnin, dhe duke u dhënë të tjerëve më shumë sesa mund të merrnin sefte. Kjo është arsyeja pse disa janë të magjepsur e të tjerë kanë hezitimet e tyre. Nëse Nietzsche, nga njëra anë, i minoi botëkuptimet tradicionale të seriozitetit moral, ai, nga ana tjetër, vuri në botë një seriozitet estetik që është i vështirë të kuptohet edhe për ata që duan t’i referohen për të justifikuar veten e tyre. Miqtë dhe kundërshtarët e Nietzsches pajtohen vetëm për një gjë: për të përcaktuar veprën e tij si një lloj metafizike artistësh; ata e njohin atë – për mirë dhe keq – si një pikë kthese në historinë intelektuale drejt Weltanschauung-ut (botëkuptimit) estetik. Ajo që është e vështirë për të dyja palët është një përgjigje bindëse për pyetjen se nga e merr Weltanschauung-u estetik – i mbuluar me lavdërime dhe paralajmërime – fuqinë e  tij evolucionare. Formula për justifikimin estetik të ekzistencës mund të citohet sa herë të duam, dikush është thjesht i angazhuar në një lojë në dukje të rrezikshme të gjuhës, përderisa nuk është bërë e qartë se deri në çfarë mase estetika mund të konsiderohet si bazë për justifikimin e gjësë më serioze nga të gjitha – jetës së njeriut në tërësi. Për Nietzschen, një Weltanschauung estetik nuk do të thotë të çlirosh mendjelehtësinë, as nuk kënaq kërkesën për etikë në ulje për artistët dhe të tjerët që nuk u bënë kurrë të rritur. Dezertuesit e zakonshëm të parimit të realitetit nuk do t’i marrin paratë e tyre nga Nietzsche.

Nën kodin e estetikës, Nietzsche zbulon një horizont tjetër të situatave serioze, për të cilat kultura tradicionale e situatës serioze të luftës – me të gjithë stereotipat e saj klasik – nuk di asgjë. Për të rinjtë meshkuj në qytetet e lashta dhe shtetet kombëtare moderne, sigurisht është mjaft serioze kur supozohet se ata janë të gatshëm të mbrojnë ekzistencën dhe pretendimet e atdheut me jetën e tyre. Por Nietzsche shikon shumë përtej horizontit të seriozitetit ushtarak dhe kombëtar, duke studiuar të qenit e tij si shembull, ai zbulon rëndësinë e luftës për vetë-lindje që individi duhet të bëjë me veten dhe fatin e tij. Me mprehtësi të thellë Nietzsche hedh në dritë një rrethanë që rrallë ishte shqyrtuar ndonjëherë më parë në mënyrë të pavarur: që detyra e shndërrimit të jetës nga lënda e saj e parë brumore në një vepër sui generis mund të marrë karakterin e një lufte për jetë a vdekje.  Kjo është arsyeja pse Nietzsche, në analizën përfundimtare, është më shumë një psikokog[1] sesa psikolog, edhe pse gjeniu i tij psikologjik duket se është postuar në hyrje të shekullit të njëzetë – shekulli i vërtetë psikologjik – si një figurë monumentale kujdestare; edhe Sigmund Freudi, lajmëtari i psikologjizimit, kishte arsye për sa ishte gjallë ta mohonte se kishte arritur në territorin e tij përmes portës së Nietzsches.

Fjalët famëkeqe të Nietzsches për Übermensch nuk nënkuptojnë asgjë tjetër përveçse një sfidë për të krijuar një Unë autoplastik vetë-edukues si një vepër arti nga produkti i gjysmë përpunuar që nënat dhe mësuesit dërgojnë në botë.

Si psikokog i modernitetit, Nietzsche është udhëheqësi i tundimeve të mrekullueshme për të krijuar forma të mëdha jete nga materiali i talentit dhe karakterit. Duket se Nietzsche, duke vepruar kështu, solli në botë më shumë sesa thjesht një racionalizim të vështirësive të tij në jetë. Me impulset e tij pedagogjike-psikagogjike, ai reagoi ndaj ndryshimeve laike në kushtet arsimore të botës moderne. Nga perspektiva socio-psikologjike moderniteti mund të përkufizohet si pamundësia e arsimimit të individëve deri në fund: ka vetëm diploma; nuk ka më pjekuri. Kjo është arsyeja pse prindërit dhe mësuesit tani janë sistematikisht “të paaftë për t’u përballur” me pasardhësit dhe nxënësit e tyre – për shkak se vetë bota e përfunduar, nga e cila puna pedagogjike e konformitetit duhej të merrte shenjat e saj, është shembur si rezultat i dinamizimit. Arsimimi si mënyrë për të harmonizuar botën dhe të rinjtë po shkon huq – dhe kushdo që do të donte t’i pranonte rezultatet e tij faktike si rezultate përfundimtare, me siguri do të përfundonte si një nga ata njerëz të fundit ndaj të cilëve ndizej përbuzja e flaktë e Nietzsches. Ajo që shfaqet tek ai si një Weltanschauung estetik është në të vërtetë një program psikokogjik i fuqishëm për një kohë botërore të strategjive postklasike për ngritjen e njerëzve. Ai i përgjigjet domosdoshmërisë, në të cilën gjenden individët modernë, për të kapërcyer horizontin e arsimimit të tyre të mëparshëm. Në këtë kontekst, fjalët famëkeqe të Nietzsches për Übermensch (Mbinjeriun) nuk nënkuptojnë asgjë tjetër përveçse një sfidë për të krijuar një Unë autoplastik vetë-edukues si një vepër arti nga produkti i gjysmë përpunuar që nënat dhe mësuesit dërgojnë në botë. Pasoja logjike e këtij programi është kalimi nga përparësia e të kuptuarit të vetes në atë të vetë-realizimit.

Kushdo që mendon se kjo pikëpamje duket shumë e lartë, duhet të ketë parasysh se njëqind vjet pas Nietzsches edhe sindikatat po predikojnë nevojën e mësimit dhe trajnimit gjatë gjithë jetës. Nëse e zhveshim idenë e Übermensch nga elementi i gjeniut dhe religjiozitetit, arrijmë automatikisht te koncepti i shoqërisë mësimore. Megjithatë, i larguar nga ajo shoqëri do të ishte thumbi specifik niçean, përkatësisht nxitja për individualizim hyjnor. Një gjë e tillë mund të riaktivizohet vetëm përmes një kthimi në konceptet radikale të elitizmit që nuk do të mund të neutralizohej as nga një treg i derregulluar i Übermensch-eve, apo treg arti. Asgjë e këtij lloji nuk duket sot askund, me kushtin që t’i perceptojmë tiranët e artit dhe perënditë autogjene të sistemit të yjeve bashkëkohore globale më shumë si lolot që janë sesa si mishërimet që ata dëshirojnë të jenë.

Efekti më i rëndësishëm i Nietzsches ka të ngjarë të burojë nga talenti i tij për të përshkuar tekste të shenjta, përmes parodive serioze, me kuptime të papritura të kundërta.

Nën këtë kusht, Nietzsche, mjeshtri i pafuqishëm i idesë së rrezikshme të kultivimit të njerëzve në diçka më të lartë, mund të konsiderohet si një shkrimtar i zbutur; të paktën ai vetë pretendoi titullin Hanswurst (lolo) për veten e tij në një nga vendet më të ekspozuara në punën e tij. Nën këtë premisë – dhe vetëm nën këtë premisë – në teoremën e Übermensch-it mund të zbulohet një ide me dobi botëlëvizëse dhe urgjente. Ai thekson se kultura bashkëkohore duhet të shpikë një sistem arsimimi dhe vetë-edukimi që do të ishte i aftë të prodhonte në numër të mjaftueshëm individë të përshtatshëm për një botë të globalizuar. Pa një revolucionar të tillë të vetë-edukimit dhe vetë-kultivimit, njerëzimi sot nuk ka asnjë shans për të zgjidhur problemet e tij të afërta. Gjëja e rëndësishme do të ishte të sillnim në konvergjencë urgjencën e vetë-edukimit dhe urgjencën ekologjike. Sa për Nietzschen, në një pasazh vendimtar ai e përshkroi këtë punë si shndërrim të të gjitha vlerave. Rëndësia revolucionare kulturore e kësaj formule është e pashtershme, edhe nëse interpretimi i saj deri më sot – përfshirë atë të Nietzsches – ka mbetur i pakënaqshëm. Motivi kinik[2] antik i “ribërjes së monedhës” ishte zgjedhur nga Nietzsche për të vënë në lëvizje një kthesë antikristiane; ishte, siç e dimë, ëndrra reformatore e Nietzsches për të shkaktuar një kundërrevolucion të shëndetit kundër sëmundjes metafizike që kishte hedhur magji mbi botën perëndimore që nga ditët e Sokratit dhe Palit me frenimet e saj. Kushdo që dëshiron të “ribëjë monedhën” duhet të rishkruajë tekstet, ato platonike jo më pak se ato të Dhiatës së Re. Efekti më i rëndësishëm i Nietzsches ka të ngjarë të burojë nga talenti i tij për të përshkuar tekste të shenjta, përmes parodive serioze, me kuptime të papritura të kundërta. Ai i ktheu tekstet e vjetra në melodi të reja dhe shkroi tekste të reja për meloditë e vjetra. Gjeniu i tij parodist shpërtheu të gjitha zhanret tradicionale të të folurit me tone të larta dhe të ulëta. Si një themelues lolo i fesë, ai predikoi përsëri Predikimin në Mal dhe rishkroi Pllakat e Sinait; si anti-Platon ai vuri shkallët tokësore të pushtetit dhe fuqisë për shpirtin që kërkonte të ngrihej në diçka më të lartë. Dikush mund të pyesë nëse rishkrimi i tij i teksteve dhe ridrejtimi i forcave duhet të gëzojë sukses universal. Por, ajo që mbetet e papërfunduar dhe më e rëndësishme se kurrë është habitusi i përpjekjeve të Nietzsches për të riformuluar frymën e ligjeve morale në përputhje me epokën bashkëkohore. Ndoshta dikush mund të mësojë diçka nga arti parodik i Nietzsches për detyrën e të shkruarit përsëri të pllakave në të cilat do të mbishkruhen rregullat për mbijetesën e kafshës punëtore homo sapiens. Mund të rezultojë se shndërrimi i vlerave dhe të qëndruarit besnik ndaj tokës janë detyra që përbëjnë të njëjtën gjë.

[1] Shën. i përkth.: Metodë moderne psikoterapeutike, vjen nga Greqia antike që ka kuptimin e “udhëheqjes/mbikëqyrjes shpirtërore”.

[2] Shën. i përkth.: Sloterdijk e kundërvë kinizmin ndaj cinizmit si lloj çapkënllëku që shpërfill tërësisht normat civile të mirësjelljes dhe mishëron qëllimisht sjellje vulgare provokuese. Për më shumë lexoni këtu: Kynicism | Schlemiel Theory (schlemielintheory.com).