“Vdekja e autorit” është një ese e vitit 1967 nga kritiku letrar dhe teoricieni francez Roland Barthes. Eseu e Barthes-it argumenton kundër praktikës së kritikës letrare tradicionale për t’u mbështetur në synimet dhe biografinë e një autori për të shpjeguar “kuptimin përfundimtar” të një teksti.

Në tregimin e tij të quajtur Sarrasine, Balzak duke përshkruar një kastrato[1] të maskuar si grua, shkruan fjalinë vijuese: ‘Kjo ishte vetë gruaja, me frikën e saj të papritur, rrebet e saj të befta, shqetësimet e saj instinktive, guximin e vrullshëm, rrëmujën dhe ndjeshmërinë e saj me shije.’ Kush po flet kështu? A është heroi i tregimit i prirur të mbetet injorant për kastraton e fshehur poshtë gruas? A është Balzaku si individ, i pajisur nga përvoja e tij personale me një filozofi të Gruas? A është Balzaku si autor që shpreh ide ‘letrare’ mbi feminitetin? A është urtësi universale? Psikologji romantike? Ne s’duhet ta dimë kurrë, për faktin se shkrimi është shkatërrimi i çdo zëri, i çdo elementi të origjinës. Shkrimi është ajo hapësirë ​​neutrale, e përbërë, e tërthortë, ku subjekti ynë na rrëshqet prej duarve, ajo negative ku humbet i gjithë identiteti, duke filluar nga vetë identiteti i trupit që shkruan.

Pa dyshim që kështu ka qenë gjithmonë. Sapo një fakt tregohet jo më me synimin për të vepruar drejtpërdrejtë në realitet por në mënyrë jokalimtare, domethënë, përfundimisht jashtë çdo funksioni të ndryshëm nga ai i praktikës së vetë simbolit, ndodh kjo shkëputje, zëri humbet origjinën e tij, autori hyn në vdekjen e tij, të shkruarit niset. Kuptimi i këtij fenomeni, megjithatë, ndryshon; në shoqëritë etnografike përgjegjësia për një rrëfim nuk i jepet kurrë një personi, por një ndërmjetësi, shamani a përcjellësi, ‘performanca’ e të cilit – zotërimi i kodit narrativ ndoshta mund të admirohet, por asnjëherë ‘gjenialiteti’ i tij. Autori është një figurë moderne, produkt i shoqërisë sonë për aq sa i dalë nga Mesjeta me Empiricizmin anglez, racionalizmi francez dhe besimi personal në Reformacionin – zbuloi prestigjin e individit, siç thuhet në mënyrë më fisnike, të ‘personit human’. Pra, është logjike që në letërsi të jetë ky pozitivizëm, epitoma dhe kulminacioni i ideologjisë kapitaliste, që i ka mveshur rëndësinë më të madhe ‘personit’ të autorit. Autori ende mbretëron në historitë e letërsisë, biografitë e shkrimtarëve, në intervista, revista, e po ashtu në vetëdijen e njerëzve të letrave që përpiqen me ngulmë të bashkojnë personin me veprën e tyre përmes ditarëve dhe memoareve. Imazhi i letërsisë që gjendet në kulturën e rëndomtë qendërzohet në mënyrë tiranike mbi autorin, personin e tij, jetën e tij, shijet e tij, pasionet e tij, ndërsa kritika ende përbëhet në pjesën më të madhe duke thënë se vepra e Baudelaire-it është dështim i personit Baudelaire, Van Gogh është çmenduria e tij, Çajkovski është imoraliteti i tij. Shpjegimi i një vepre kërkohet gjithmonë tek burri ose gruaja që e ka prodhuar atë, sikur në fund të kishim gjithnjë  – përmes alegorisë pak a shumë transparente të trillit – zërin e një personi të vetëm, zërin e autorit që na ‘zbulohet’ neve.

Ndonëse ndikimi i autorit mbetet i fuqishëm (kritika e re shpesh veç sa e ka konsoliduar këtë fuqi), është e vetëkuptueshme se disa shkrimtarë janë përpjekur prej kohësh ta çlirojnë atë. Në Francë, Mallarme ishte padyshim i pari që pa dhe parashikoi në krejt plotësinë e tij domosdoshmërinë për të zëvendësuar vetë gjuhën për personin, që deri atëherë supozohej të ishte pronari i saj. Për të, ashtu si për ne, është gjuha ajo që flet, jo autori; të shkruash është -përmes një impersonaliteti të paravënë (të mos ngatërrohet aspak me objektivitetin kastrues të romancierit realist) – të arrish në atë pikë ku vetëm gjuha vepron, ‘kryen’ dhe jo ‘uni’. E gjithë poetika e Mallarmes qëndron në shtypjen e autorit në interes të të shkruarit (e cila bëhet, siç do të shihet, për të rikthyer vendin e lexuesit). Valery, i penguar nga një psikologji e Egos, e tëholloi ndjeshëm teorinë e Mallarme-s por shija e tij për klasicizëm e shtyu të kthehej në mësimet e retorikës – megjithëse nuk pushoi kurrë së vëni në pikëpyetje atë dhe duke e tallur Autorin; ai theksoi natyrën linguistike dhe, si të ishte natyrë “helmuese” e veprimtarisë së tij dhe në të gjithë veprat prozë të tij ai luftoi në favor të gjendjes thelbësisht verbale të letërsisë, përballë së cilës i dukej një besëtytni e pastër e gjithë mbështetja ndaj brendësisë së shkrimtarit. Vetë Prousti, pavarësisht nga karakteri në dukje psikologjik i atyre që quhen analiza të tij, ishte qartazi i preokupuar me detyrën e turbullimit të pashmangshëm, me një subtilitet të skajshëm, të lidhjes midis shkrimtarit dhe personazheve të tij; duke e bërë rrëfimtarin jo atë që ka parë dhe ndjerë e as atë që shkruan, por atë që do të shkruajë (djaloshi i romanit – por, në fakt, sa vjeç është dhe kush është ai? – dëshiron të shkruajë por nuk mundet; romani përfundon kur të shkruarit më në fund bëhet i mundur), Prousti i dha shkrimit modern epikën e tij. Me një përmbysje radikale, në vend që të vendoste jetën e tij në roman, siç thuhet shpesh, ai e bëri vetë jetën e tij një vepër për të cilën model e kishte bash librin e tij; kështu që ne e kemi të qartë se Charlus nuk imiton Montesquiou-në, por Montesquiou – në realitetin e tij anekdotik, historik – nuk është gjë tjetër veçse një fragment dytësor, që rrjedh nga Charlus. Së fundi, për të mos shkuar më larg se kjo parahistori e modernitetit, Surrealizmi, ndonëse në pamundësi për t’i dhënë gjuhës një vend suprem (meqë gjuha është sistem dhe meqë qëllimi i lëvizjes është – thënë në formë romantike -një përmbysje direkte e kodeve, e që e bën në vetvete (jashta përmbysjes direkte të kodeve) edhe më iluzore: një kod s’mund të shkatërrohet, por veç të ‘luhet’) i kontribuoi desakrilizimit të imazhit të Autorit duke rekomanduar pandërprerë zhgënjimin e papritur të kuptimeve të pritura (‘trandja’ e famshme surrealiste) duke i besuar dorës detyrën e shkrimit me një ritëm sa më të shpejtë që është e mundur për atë që koka nuk e di (të shkruarit automatik), duke pranuar parimin dhe përvojën e shumë njerëzve që shkruajnë së bashku. 

Duke lënë mënjanë vetë letërsinë (dallime të tilla bëhen vërtetë të pavlefshme), linguistika i ka siguruar së fundmi shkatërrimit të Autorit një mjet të vlefshëm analitik, duke treguar se i gjithë kumtimi është një proces bosh, që funksionon përsoshmërisht pa pasur nevojë që të mbushet me personin e bashkëbiseduesve. Linguistikisht, autori nuk është kurrë më shumë se instanca që shkruan, ashtu siç ‘uni’ nuk është gjë tjetër përveç instancës që thotë ‘unë’: gjuha njeh një ‘subjekt’, jo një ‘person’, dhe ky subjekt, bosh jashta kumtimit që e përkufizon atë, mjafton për ta bërë gjuhën që të mbahet bashkë, domethënë mjafton për ta shteruar atë.

Heqja e Autorit (mund të flitet këtu me Brecht-in për një distancim të njëmendtë, Autori që pakësohet si një figurinë në skajin më të largët të fazës letrare) nuk është thjesht një fakt historik ose një akt shkrimi; ai transformon plotësisht tekstin modern (ose – që është e njëjta gjë –  teksti tash e këndej bëhet dhe lexohet në atë mënyrë që në të gjitha nivelet e tij autori mungon). Përkohshmëria është e ndryshme. Autori, kur besohet në të, konceptohet gjithmonë si e shkuara e librit të tij: libri dhe autori qëndrojnë automatikisht në një rresht të vetëm të ndarë në para dhe në pas. Autori mendohet se e ushqen librin – që do të thotë se ai ekziston para tij, mendon, vuan, jeton për të – dhe është në të njëjtin raport paraardhëse me punën e tij si babai me fëmijën e tij. Në kontrast të plotë, shkruesi modern lind njëherësh me tekstin; nuk është në asnjë mënyrë i pajisur me një paraprirje apo kapërcim të shkrimit; nuk është subjekt me librin si predikat i tij; nuk ka kohë tjetër përveç asaj të kumtimit dhe çdo tekst shkruhet përjetësisht këtu dhe tani.

Fakti është (ose, rrjedhë se të shkruarit nuk mund të përcaktojë më një operacion regjistrimi, shënimi, përfaqësimi, ‘përshkrimi’ (siç do të thoshin klasikët); përkundrazi, ai përcakton saktësisht atë që gjuhëtarët, duke iu referuar filozofisë së Oksfordit, e quajnë një formë performative, një formë e rrallë foljore (e dhënë ekskluzivisht në vetën e parë dhe në kohën e tashme) në të cilën kumtimi nuk ka përmbajtje tjetër (nuk përmban asnjë propozicion tjetër) se sa aktin me të cilin shqiptohet – diçka si unë shpall siç thonë mbretërit ose unë këndoj siç thonin poetët e lashtë. Me varrosjen e Autorit, shkruesi modern nuk mund të besojë më, siç thotë pikëpamja patetike e paraardhësve të tij, se kjo dorë është shumë e ngadaltë për mendimin ose pasionin e tij dhe se për rrjedhë, sipas domosdoshmërisë, ai duhet të theksojë këtë vonesë dhe përjetësisht të ‘lustrojë’ formën e tij. Për të, përkundrazi, dora, e prerë nga çdo zë, e bartur nga një gjest i pastër mbishkrimi (dhe jo i shprehjes), gjurmon një fushë pa origjinë – ose që, të paktën, nuk ka origjinë tjetër përveç vet gjuhës, gjuhë e cila vazhdimisht vë në pikëpyetje të gjitha origjinat.

Ne e dimë tani se një tekst nuk është një rresht fjalësh që lëshon një kuptim të vetëm ‘teologjik’ (‘mesazhin’ e Autorit-Zot), por një hapësirë shumëdimensionale në të cilën një shumëllojshmëri shkrimesh, asnjëra prej tyre origjinale, përzihen dhe përplasen. Teksti është një letër me citime të nxjerra nga qendrat e panumërta të kulturës. Ngjashëm me Bouvard dhe Pecuchet, ata kopjues të përjetshëm, njëherësh sublimja, komikja dhe qesharakja e thellë e së cilës tregon pikërisht të vërtetën e shkrimit, bën që shkrimtari mund veç të imitojë një gjest që është gjithmonë i mëparshëm, asnjëherë origjinal. Fuqia e tij e vetme është të përziejë shkrimet, t’i kundërshtojë ato me të tjerat, në mënyrë të tillë që të mos pushojë kurrë në asnjë prej tyre. A donte të shprehte veten, ai duhet të paktën të dijë se “gjëja” e brendshme që ai mendon të “përkthejë” është në vetvete vetëm një fjalor i gatshëm për lexim, fjalët e tij të shpjegueshme vetëm me fjalë të tjera, e kështu me radhë deri në pafundësi; diçka e përjetuar në mënyrë shembullore nga i riu Thomas de Quincey, ai që ishte aq i zoti në greqisht sa për të përkthyer ide dhe imazhe absolutisht moderne në atë gjuhë të vdekur, kishte, kështu na thotë Baudelaire (në Paradis Artificiels), ‘krijuar për vete një fjalor të pa dështuar, shumë më të gjerë dhe më kompleks se sa ata që rrjedhin nga durimi i zakonshëm i temave thjesht letrare’. Duke pasuar Autorin, shkruesi nuk bart më brenda tij pasionet, qejfet, ndjenjat, përshtypjet, por më tepër këtë fjalor të pafundmë nga i cili nxjerr një shkrim që nuk di të ndalet: jeta nuk bën kurrë më shumë se sa të imitojë librin, dhe vetë libri është vetëm një letër e shenjave, një imitim që është humbur, i shtyrë pafundësisht.

Porsa të hiqet Autori, pretendimi për ta deshifruar një tekst bëhet krejt i kotë. T’i japësh tekstit një autor është të mbivendosësh kufij në atë tekst, ta pajisësh me një shënjues të fundëm, ta mbyllësh të shkruarit. Një konceptim i tillë i përshtatet shumë kritikës, e cila më pas i cakton vetes detyrën e rëndësishme për të zbuluar Autorin (ose hipostazat të tij: shoqërinë, historinë, psihenë, lirinë) prapa veprës: kur të gjendet Autori, teksti ‘shpjegohet’ – shpall fitoren kritiku. Prandaj nuk është çudi që historikisht, mbretërimi i Autorit ka qenë edhe ai i Kritikës, dhe sërish në faktin që kritika (qoftë e re) sot minohet bashkë me Autorin. Në shumësinë e të shkruarit, gjithçka duhet të zbërthehet, asgjë nuk deshifrohet; struktura mund të ndiqet (si filli i një çorapeje) në çdo pikë dhe në çdo nivel, por nuk ka asgjë prapa veprës: hapësira e të shkruarit duhet të shtrihet, jo të shpohet; të shkruarit e vendos vazhdimisht kuptimin për ta avulluar atë pa pushim, duke kryer një përjashtim sistematik të kuptimit. Pikërisht në këtë mënyrë letërsia (më mirë që tani e tutje të thuhej të shkruarit), duke refuzuar t’i caktojë një ‘sekret’, një kuptim përfundimtar tekstit (dhe botës si tekst), çliron atë që mund të quhet një veprimtari antiteologjike, një veprimtari kjo vërtet revolucionare, pasi që refuzimi për të ndreqë kuptimin, në fund, do të thotë të refuzosh Zotin dhe hipostazat e tij – arsyen, shkencën, ligjin.

Le të kthehemi te fjalia e Balzakut. Askush, asnjë ‘person’ nuk e thotë: burimi i tij, zëri i tij, nuk është pjesa e vërtetë e shkrimit, që është leximi. Një shembull tjetër – shumë i saktë – do të ndihmojë për ta bërë këtë të qartë: kërkimet e fundit (J.P. Vemant[2]) kanë demonstruar natyrën konstitutive ambige të tragjedisë greke; tekstet e saj janë të thurura nga fjalë me kuptime të dyfishta që çdo personazh i kupton në mënyrë të njëanshme (ky keqkuptim i përhershëm është pikërisht ‘tragjikja’); megjithatë, ka dikush që e kupton çdo fjalë në ambigitetin e saj dhe që, përveç kësaj, dëgjon vetë shurdhimin e personazheve për kuptimin tjetër nga ata që flasin përballë tij – ky dikush është pikërisht lexuesi (ose në këtë rast, dëgjuesi). Kështu zbulohet ekzistenca e plotë e të shkruarit: një tekst përbëhet nga shumë forma të të shkruarit, të nxjerra nga shumë kultura dhe që hyjnë në marrëdhënie të ndërsjella të dialogut, parodisë, kontestimit, por ka një vend ku kjo shumësi përqendrohet dhe ai vend është te lexuesi, dhe jo, siç është thënë deri më tash, te autori. Lexuesi është hapësira në të cilën mbishkruhen të gjitha thëniet që përbëjnë të shkruarin, mbishkruhen pa humbur asnjë prej tyre; uniteti i një teksti nuk qëndron në origjinën e tij, por në destinacionin e tij. Sidoqoftë, ky destinacion nuk mund të jetë më personal: lexuesi është pa histori, biografi, psikologji; ai është thjesht ai dikushi që mban së bashku në një fushë të vetme të gjitha gjurmët nga të cilat përbëhet teksti i shkruar. Kjo është arsyeja pse është tallëse të dënojmë shkrimet e reja në emër të një humanizmi të kthyer në mënyrë hipokrite në kampion të të drejtave të lexuesit. Kritika klasike nuk i ka kushtuar kurrë ndonjë vëmendje lexuesit; për të, shkrimtari është i vetmi person në letërsi. Tani po fillojmë të mos e lëmë veten të mashtrohemi më nga akuzat arrogante antifrastike (që mendon të kundërtën e asaj që shpreh) të shoqërisë së mirë në favor të vetë asaj që lë mënjanë, injoron, mbyt ose shkatërron; ne e dimë se për t’i dhënë të shkruarit të ardhmen e tij, është e nevojshme të përmbyset miti: lindja e lexuesit duhet të ndodhë me kushtin e vdekjes së Autorit.

[1] Këngëtar mashkull i kastruar në fëmijëri në mënyrë që ta ruante zërin e sopranos apo alto-s

[2] [Cf. Jean-Pierre Vernant (with Pierre Vidal-Naquet), Mythe et tragedie en Grece ancienne, Paris 1972. esp. pp. 19-40, 99-131.]